11. Sınıf Destek ve Hareket Sistemleri Konu Anlatımı
Günlük yaşamda yürümek, koşmak, bir eşyayı kaldırmak ya da sadece dik durmak gibi pek çok hareket, aslında vücudumuzda kusursuz bir uyum içinde çalışan sistemler sayesinde gerçekleşir. Bu sistemlerin başında ise destek ve hareket sistemi gelir.
İskelet sistemimiz, vücudumuza hem şekil verir hem de hayati organlarımızı korur. Kas sistemi ise bu iskeletin hareket etmesini sağlar. Yani bir anlamda kemikler “iskeleti kurar”, kaslar ise bu yapıya “hayat verir”. Tüm bu yapı ve işleyiş sayesinde insanlar çevreleriyle etkileşim kurabilir, aktif bir yaşam sürebilir.
Bu konuda; kemik ve kas yapısını, eklem türlerini, kas çeşitlerini ve bu sistemlerin birlikte nasıl çalıştığını öğreneceğiz. Hazırsan, vücudumuzun en dinamik sistemlerinden biri olan destek ve hareket sistemine birlikte göz atalım!
Destek ve Hareket Sistemleri
1.Destek Sistemi (İskelet Sistemi)
İskelet sistemi, vücudun temel destek yapısını oluşturur. Kemikler, eklemler ve kıkırdaktan oluşur. Bu sistem hem vücuda şekil verir hem de iç organları korur, kasların tutunma noktası olur ve hareketi destekler.
Görevleri:
- Vücuda şekil verir ve dik durmayı sağlar.
- İç organları korur (örneğin beyin → kafatası, kalp → göğüs kafesi).
- Kasların tutunmasına olanak tanır ve hareketi sağlar.
- Kemik iliğinde kan hücreleri üretilir (özellikle kırmızı kemik iliği).
- Kalsiyum ve fosfor gibi mineralleri depolar.
Kemik Çeşitleri
| Kemik Türü | Özellikleri | Örnek |
|---|---|---|
| Uzun Kemikler | Boyu eninden uzundur. Sarı kemik iliği içerir. | Pazı kemiği (humerus), uyluk (femur) |
| Kısa Kemikler | Boy ve en birbirine yakındır. | El ve ayak bileği kemikleri |
| Yassı Kemikler | Geniş ve incedir. Kırmızı kemik iliği taşır. | Kafatası, kürek kemiği, kaburga |
| Düzensiz Kemikler | Belirli bir şekli yoktur. | Omurlar |
| Susamsı Kemikler | Kasların bulunduğu yerlerde gelişmiş küçük kemikler. | Diz kapağı (patella) |
Kemik Dokusu
- İki tür kemik dokusu vardır:
- Sert (Sıkı) Kemik Dokusu: Kemiklerin dış kısmında bulunur. Dayanıklıdır.
- Süngerimsi Kemik Dokusu: Uç kısımlarda yer alır, gözeneklidir. Kırmızı kemik iliği burada bulunur.
Kemik İliği Türleri
- Kırmızı Kemik İliği: Alyuvar, akyuvar ve trombosit üretir. Süngerimsi kemikte bulunur.
- Sarı Kemik İliği: Yağ depolar. Açlık durumunda kırmızıya dönüşebilir.
Eklemler
Eklemler, iki veya daha fazla kemiğin birleşme noktalarıdır.
| Eklemin Türü | Özellikleri | Örnek |
|---|---|---|
| Oynar Eklemler | Geniş hareket kabiliyeti sağlar. | Dirsek, diz, omuz, kalça |
| Yarı Oynar Eklemler | Sınırlı hareket eder. | Omurlar arası |
| Oynamaz Eklemler | Hiç hareket etmez. | Kafatası kemikleri |
2. Hareket Sistemi (Kas Sistemi)
Kas sistemi, iskelet sistemiyle birlikte çalışarak vücudun hareket etmesini, organların çalışmasını ve vücut ısısının korunmasını sağlar. Kasların temel özelliği kasılıp gevşeyerek hareket oluşturmasıdır.
Kasların Görevleri
- Vücudu hareket ettirir.
- İskelete destek olur.
- İç organların çalışmasını sağlar.
- Vücut sıcaklığını dengeler (kas kasılmasıyla ısı oluşur).
- Kan damarlarının ve sindirim sistemi gibi organların çalışmasına yardımcı olur.
Kas Çeşitleri
| Kas Türü | Yapı | Çalışma Şekli | Bulunduğu Yer | Yorulma Durumu |
|---|---|---|---|---|
| İskelet Kası | Çizgili kas | İstemli (beyin kontrolünde) | Kol, bacak, yüz kasları | Yorulur |
| Düz Kas | Düz kas lifi | İstemsiz | Mide, bağırsak, damarlar, mesane | Yorulmaz |
| Kalp Kası | Çizgili kas gibi görünür | İstemsiz | Sadece kalpte bulunur | Yorulmaz |
Kasların Yapısı
- Kas hücrelerine kas lifi denir.
- Kas lifleri aktin ve miyozin proteinlerinden oluşur.
- Bu proteinlerin kayarak birbirine yaklaşması, kasılmayı sağlar.
- Kaslarda bol miktarda mitokondri bulunur (enerji ihtiyacı yüksek olduğu için).
- Kas hücrelerinde ATP kullanılarak kasılma sağlanır.
Kasların Çalışma Prensibi
- Kaslar çekme kuvveti uygular. İtme yapamazlar.
- Her kas kasıldığında karşıt (zıt) kas gevşer.
Bu kaslara antagonist kaslar denir.
Örneğin: Pazı kası kasıldığında arka kol kası gevşer. - Bazı kaslar ise sinirsel uyarı gelmese bile ritmik olarak çalışır (örneğin kalp).
Kasların Enerji Kullanımı
Kasların kasılması için enerjiye ihtiyaç vardır.
Bu enerji:
- Oksijenli solunumla (glikoz + O₂ → bol ATP)
- Oksijensiz solunumla (laktik asit oluşur → az ATP)
- Kreatin fosfat kullanımıyla sağlanabilir (kısa süreli hızlı enerji)
Kas Yorgunluğu
- Sürekli kasılma sonucu ATP tükenir, laktik asit birikir.
- Laktik asit, kaslarda yorgunluk ve ağrıya neden olur.
- Dinlenme ile oksijen alımı artar ve laktik asit parçalanarak yorgunluk giderilir.
