11. Sınıf Komünitenin Yapısına Etki Eden Faktörler Konu Anlatımı
Doğada hiçbir canlı tek başına yaşamaz. Aynı bölgede bir arada bulunan farklı türler, birbiriyle etkileşim hâlindedir. Bu birlikte yaşama ve etkileşim ağına komünite (topluluk) denir. Bir komünitenin yapısı; içinde bulunan türlerin sayısı, çeşitliliği ve birbirleriyle olan ilişkileriyle şekillenir.
Ancak bir komünitenin yapısı yalnızca canlılara bağlı değildir. Işık, sıcaklık, besin miktarı, su, rekabet, yırtıcılık ve simbiyotik ilişkiler gibi birçok biyotik (canlı) ve abiyotik (cansız) faktör, bu yapıyı doğrudan etkiler.
Bu konuda, komüniteyi oluşturan türlerin dağılımını ve etkileşimlerini belirleyen temel faktörleri inceleyecek; doğadaki dengeyi bozan ya da sürdüren unsurları bilimsel bir bakış açısıyla değerlendireceğiz.
Komünitenin Yapısına Etki Eden Faktörler
Doğada farklı türlerin bir arada yaşadığı canlı topluluklarına komünite (yaşam topluluğu) denir. Bir komünitenin yapısı, o bölgede bulunan canlı türlerinin çeşitliliği, birey sayısı, yayılışı ve birbirleriyle olan etkileşimleri ile şekillenir.
Bu yapıyı etkileyen pek çok biyotik (canlı) ve abiyotik (cansız) faktör vardır.
1. Biyotop ve Habitat Koşulları
- Komünitenin bulunduğu ortamın iklim, toprak, su, ışık, sıcaklık gibi fiziksel özellikleri komünite yapısını doğrudan etkiler.
- Örneğin: Kurak bir bölgede kaktüsler ve sürüngenler yaygınken, nemli ormanlık alanda eğrelti otları ve amfibiler çoğunluktadır.
2. Tür Çeşitliliği (Biyoçeşitlilik)
- Komünitede bulunan tür sayısı ve birey sayısı ne kadar fazlaysa, o kadar zengin ve dengeli bir yapı oluşur.
- Türler arası denge bozulursa (bir türün yok olması ya da aşırı çoğalması), komünitenin yapısı değişir.
3. Av – Avcı İlişkileri
- Bir türün başka türü besin olarak kullanması (yırtıcılık), komünitenin dengesini doğrudan etkiler.
- Avcı sayısı artarsa av sayısı azalır, bu da zamanla avcı popülasyonunu da düşürür → denge oluşur.
4. Rekabet (Türler Arası Yarışma)
- Aynı habitatta benzer kaynakları kullanan türler arasında besin, alan, ışık gibi faktörler için rekabet olabilir.
- Uzun süreli rekabette bir tür avantaj sağlarsa, diğer tür ya ortadan kalkar ya da başka alana göç eder. (→ Rekabetçi dışlanma)
5. Simbiyotik İlişkiler
Komüniteyi oluşturan türler arasında görülen birlikte yaşam (simbiyoz) ilişkileri de yapıyı etkiler:
| İlişki Türü | Tanım | Etki |
|---|---|---|
| Mutualizm | İki tür de fayda sağlar (örnek: arı – çiçek) | (+/+) |
| Kommensalizm | Bir tür fayda görür, diğeri etkilenmez (örnek: köpekbalığı – yancı balık) | (+/0) |
| Parazitizm | Bir tür fayda görür, diğeri zarar görür (örnek: bit – insan) | (+/–) |
6. Doğal Afetler ve İnsani Müdahaleler
- Yangın, sel, volkan patlaması gibi doğal olaylar komüniteyi aniden değiştirebilir.
- Orman tahribatı, avcılık, tarım, sanayi gibi insan faaliyetleri ise komünite yapısında kalıcı bozulmalara yol açabilir.
7. Göç ve Tür Giriş-Çıkışları
- Yeni bir türün komüniteye katılması (invasiv türler) veya bir türün yok olması, tüm ekolojik dengeyi değiştirebilir.
- Bu durum, besin zincirinde bozulmalara neden olabilir.
