11. Sınıf Üriner Sistem Konu Anlatımı
Vücudumuz, yaşamsal faaliyetler sırasında çeşitli atık maddeler üretir. Bu atıkların zamanında ve doğru şekilde vücuttan uzaklaştırılması, iç dengeyi (homeostazi) korumak açısından hayati önem taşır. İşte bu görevi üstlenen sisteme üriner sistem (boşaltım sistemi) denir.
Üriner sistem; kandaki fazla su, tuz ve zararlı maddeleri süzerek idrar şeklinde vücuttan atılmasını sağlar. Aynı zamanda kan basıncı, su dengesi, pH ve iyon dengesi gibi önemli fizyolojik süreçlerin de kontrolünde rol oynar.
Bu konuda; böbreklerin yapısı ve çalışması, idrar oluşumu, üretilen idrarın vücuttan atılması, boşaltım organları ve boşaltım sistemi hastalıkları gibi başlıklar detaylı olarak ele alınacaktır.
Üriner Sistem
Üriner sistem, vücudun iç dengesini (homeostaziyi) korumak amacıyla atık maddelerin, fazla su ve tuzların vücuttan atılmasını sağlar. En önemli organı böbreklerdir. Bu sistem sayesinde idrar oluşur ve dışarı atılır.
Üriner Sistem Organları ve Gçrevleri
Böbrekler (2 adet): Kandaki atıkları süzer, idrarı oluşturur. Su, tuz, üre, kreatinin dengesini ayarlar.
Üreter (İdrar borusu): Böbrekten mesaneye idrarı taşır. Kaslı bir yapıdır.
Mesane (İdrar kesesi): İdrarı geçici olarak depolar. Dolu olduğunda boşaltma ihtiyacı hissedilir.
Üretra: İdrarın vücut dışına atıldığı kanaldır. Kadın ve erkekte yapısı farklıdır.
Böbreğin Yapısı
- Böbrekler, karın boşluğunun arka tarafında, omurganın iki yanında yer alır.
- Her böbrekte milyonlarca nefron bulunur. Nefronlar, idrarı oluşturan temel yapı birimleridir.
Böbreğin kısımları:
Kabuk bölgesi (korteks) → Nefronlar burada başlar.
Öz bölgesi (medulla) → Nefronun idrar toplama kanalları buradan geçer.
Havuzcuk (pelvis) → Oluşan idrar burada toplanır, üretere iletilir.
Nefronun Yapısı ve Görevleri
| Aşama | Olay | Açıklama |
|---|---|---|
| Süzülme (Filtrasyon) | Glomerulus – Bowman kapsülü | Kan basıncıyla su, tuz, glikoz, üre gibi küçük moleküller süzülür. |
| Geri Emilim (Reabsorpsiyon) | Proksimal tüp, Henle kulpu, distal tüp | Yararlı maddeler (su, glikoz, amino asit vs.) tekrar kana alınır. |
| Salım (Sekresyon) | Distal tüp → Toplayıcı kanal | Kandaki bazı ilaç ve atık maddeler aktif taşıma ile nefrona verilir. |
Oluşan sıvı → idrar olarak üretere gider → mesaneye gelir → üretrayla vücut dışına atılır.
İdrarın İçeriği
- Su (%95)
- Üre (protein yıkım ürünü)
- Tuzlar (Na⁺, Cl⁻, K⁺ vb.)
- Kreatinin, ürik asit
- Bazı hormon artıkları, ilaç kalıntıları
Üriner Sistemle İlgili Bazı Hastalıklar
Böbrek taşı: Kalsiyum ve tuzların kristalleşmesiyle oluşur. Ağrı ve idrar sorunları yaratır.
İdrar yolu enfeksiyonu (İYE): Mesane ve üretrada bakteri kaynaklı enfeksiyon. Sık idrara çıkma ve yanma görülür.
Böbrek yetmezliği: Böbreklerin süzme işlevini kaybetmesi. Diyaliz veya nakil gerekebilir.
Albüminüri: İdrarda protein bulunması, böbrek hasarını gösterir.
