7. Sınıf DNA, Gen, Kromozom Konu Anlatımı

Canlıların genetik özellikleri hücrelerindeki çekirdeğin içinde bulunan kromozomlarda taşınır. Kromozomlar DNA ve özel proteinlerin birleşmesiyle oluşur. DNA’nın yapısında kalıtsal özelliklere etki eden yapılar bulunur. Bu yapılara gen adı verilir.   7. Sınıf DNA, Gen, Kromozom Konu Anlatımı

DNA, Gen, Kromozom

Canlıların en küçük yapı birimi olan hücrenin yönetim merkezi çekirdektir. Çekirdek içerisinde de hücrenin yönetimini gerçekleştiren, canlıya ait kalıtsal bilgileri taşıyan yapılar yer alır. Çekirdek içerisindeki en karmaşık başka bir deyişle en büyük yapı kromozomdur. Kromozomlar DNA ve özel proteinlerin birleşmesiyle oluşur. DNA üzerinde kalıtsal özelliklere etki eden genler bulunur. Genler de nükleotid adı verilen moleküllerden oluşur. Şimdi bu yapıları daha ayrıntılı olarak ele alalım.

DNA (Deoksiribo Nükleik Asit)

Kromozomlar üzerinde yer alan ve canlının özelliklerinin nesilden nesile taşınmasını sağlayan ipliksi yapıdaki kalıtım molekülüne DNA (Deoksiribo Nükleik Asit) denir. DNA’nın en önemli görevi kalıtsal bilgileri saklamak ve nesilden nesile taşımaktır. Ayrıca DNA hücredeki yönetici moleküldür.

Hücrelerde DNA, kromozomun yapısında yer alır. DNA çift zincirli sarmal bir yapıya sahiptir. DNA zincirlerinin bir anneden diğeri de babadan yavruya aktarılır. Bu zincirler sarmal bir yapı oluştururlar. DNA zincirindeki merdiven basamağını andıran ve kalıtsal bilgilerin saklandığı bölgeler genlerdir.

DNA, Çekirdek, mitekondri ve kloroplastta bulunur. Ayrıca bazı tek hücreli canlılarda ( bakteriler ) çekirdek bulunmadığından sitoplazmaya dağılmış halde yer alır.

Hücrenin çoğalmasını çekirdekte bulunan DNA’lar kontrol eder. Hücrenin bölünmesi öncesinde hücredeki DNA molekülü miktarı iki katına çıkar. Bu olaya DNA’nın kendini eşlemesi denir.

DNA’yı oluşturan zincirler bir fermuarın açılması gibi birbirinden ayrılır. DNA zincirlerinin ayrılması sırasında
fermuarın dişlerinin birbirinden ayrılması gibi nükleotidler de (aralarındaki hidrojen bağlarını kopararak) birbirinden ayrılır.

Ayrılan her bir nükleotidin karşısına hücre sitoplazmasında serbest halde bulunan nükleotidler belirli kurala göre (Adenin karşısına Timin, Guanin karşısına Sitozin) yerleşerek birbiriyle aynı özelliğe sahip (kopya) iki tane çift sarmal yapıdaki DNA’yı meydana getirirler.

Gen

Kromozomlar üzerindeki DNA’ların yapısında bulunan ve her biri bir karakterin ortaya çıkmasını belirleyen bölgelere gen denir. Genler kalıtsal bilgileri taşıyan bölgelerdir. Saç rengi, göz rengi, ten rengi, kan grubu gibi kalıtsal özellikler genler tarafından belirlenir.

Genler, DNA’nın en küçük yapı birimi olan ve nükleotid adı verilen yapılardan oluşur. DNA üzerinde farklı şekilde dizilmiş genler bulunur. Bu sayede çevremizdeki tüm canlılar birbirinden farklıdır.

Kromozom

Kromozomlar DNA ve özel proteinlerin birleşmesiyle oluşan yapılardır. Canlılara ait saç rengi, göz rengi, cinsiyet gibi kalıtsal bilgilerin anne babadan yavrulara aktarılmasını sağlayan (taşıyan) yapılara kromozom denir. Kromozomlar hücre çekirdeğinde yer alırlar. Çekirdeği bulunmayan hücrelerde kromozomlar sitoplazma içerisine dağılmış halde bulunurlar.

Kromozomların şekli, büyüklüğü ve sayısı canlı türlerinde farklı ve sabittir. Örneğin insanda 46, sirke sineğinde 8, kurbağada 26, köpekte 78, farede 42 kromozom vardır. Bunun yanında farklı canlı türleri aynı sayıda kromozoma sahip olabilir. Örneğin insanda, Kurtbağrı bitkisinde ve moli balığında 46 kromozom vardır. Ancak insan, Kurtbağrı bitkisi ve moli balığı aynı gelişmişlik düzeyine sahip değillerdir. O halde; kromozom sayısı ile canlıların gelişmişlik
düzeyi arasında hiçbir ilişki yoktur. Önemli olan kromozomların yapısındaki kalıtsal bilgilerdir.

Nükleotid

DNA’nın en küçük yapı birimi olan, genleri oluşturan yapıya nükleotid denir. Nükleotidler; bir fosfat, bir Deoksiriboz şekeri ve bir organik bazdan oluşurlar.

Nükleotidler içerdikleri bazın adını alırlar. Örneğin yapısında adenin bazı bulunan bir nükleotid, adenin nükleotidi adını alır. Ayrıca her bir nükleotidin yapısında bir fosfat bir şeker ve bir baz bulunur. Yani bir DNA molekülünde 100 Nükleotid varsa bu DNA molekülü; 100 Fosfat, 100 Şeker ve 100 organik baz içerir.

1-Kromozom > 2-DNA > 3-Gen > 4-Nükleotid

Bu sıralamayı kalıtım yapılarının baş harflerini

KeDiGeNi

şeklinde kodlayarak aklınızda tutabilirsiniz.