9. Sınıf Arkeler Alemi Konu Anlatımı
Bilim insanları uzun yıllar boyunca tüm prokaryot canlıları tek bir grup altında toplamışlardı: bakteriler. Ancak gelişen teknoloji ve genetik çalışmalarla birlikte, bu canlılardan bazılarının çok farklı özelliklere sahip olduğu keşfedildi. İşte bu benzersiz canlılara “Arkeler” adı verildi.
Arkeler, tıpkı bakteriler gibi çekirdeksiz (prokaryot) canlılardır; fakat yapısal ve genetik özellikleriyle bakterilerden ayrılırlar. Çok sıcak, asidik, tuzlu veya oksijensiz ortamlarda yaşayabilen bu canlılar, adeta doğanın ekstrem koşullarına meydan okur!
Bu konuda, arkelerin yapısını, yaşam alanlarını, bakterilerden farklarını ve doğadaki rollerini öğreneceğiz. Mikroskobik ama sıradışı bu canlılar dünyasına birlikte adım atalım!
Arkeler Alemi
Arkelerin Genel Özellikleri
- Arkeler, prokaryot yapılı canlılardır (zarla çevrili çekirdek ve organel yoktur).
- Tek hücrelidirler.
- Çoğu, ekstrem (sıra dışı) şartlarda yaşayabilir (aşırı sıcak, tuzlu, asidik, oksijensiz).
- Ökaryotlara benzeyen DNA organizasyonu, RNA polimeraz ve ribozom yapıları bulunur.
- Bakteriler gibi peptidoglikan içermeyen hücre duvarına sahiptirler.
- Hastalık yapmazlar.
Arkelerin Yaşam Ortamları
Arkeler, genellikle ekstremofiller olarak adlandırılır; bu, “uç şartlarda yaşayan” anlamına gelir.
| Arke Türü | Yaşadığı Ortam | Açıklama |
|---|---|---|
| Halofiller | Aşırı tuzlu ortamlar | Tuz Gölü, tuzlu lagünler |
| Termofiller | Aşırı sıcak ort. (80-100 °C) | Sıcak su kaynakları, volkanik alanlar |
| Asidofiller | Asidik ortamlar (pH < 3) | Asidik toprak ve maden suları |
| Metanojenler | Oksijensiz ortamlar | Bataklık, çöplük, hayvan sindirim sistemi |
Arkelerin Özellikleri ile Bakteri ve Ökaryot Karşılaştırması
| Özellik | Arkeler | Bakteriler | Ökaryotlar |
| Çekirdek | Yok | Yok | Var |
| Hücre Duvarı | Var (peptidoglikan yok) | Var (peptidoglikan var) | Bazılarında var (selüz vb.) |
| DNA yapısı | Halkasal | Halkasal | Doğrusal |
| Ribozom yapısı | 70S (bakteriden farklı) | 70S | 80S |
| Ekstrem ortamlarda yaşam | Evet | Nadiren | Genelde hayır |
| Hastalık yapma | Hayır | Evet | – |
Arkelerin Beslenme Şekilleri
- Çoğu kemosentetik ototroftur: Kimyasal enerjiyle besin üretir.
- Bazıları heterotrof beslenebilir.
- Fotosentez yapan arke türü yoktur.
Arkelerin Ekolojik ve Biyoteknolojik Önemi
- Metanojen arkeler, hayvan sindirim sisteminde (inek, koyun vb.) bulunur ve metan gazı üretir.
- Atık su arıtma tesislerinde organik atıkların ayrıştırılmasında görev yaparlar.
- DNA ve enzimleri, ekstrem şartlara dayanıklı olduğu için biyoteknolojide kullanılır (PCR vb.).
- Ekstrem ortamlarda yaşayabildikleri için, dünyadışı yaşam araştırmalarında örnek teşkil eder.
