Bu yazımızda sizlere 8. sınıf  Fiillerde Çatı hakkında bilgilendireceğiz. Fiillerin nesne alıp alamamalarına ve öznelerinin durumuna göre gösterdiği özelliklere “çatı” adı verilir. Çatı özellikleri, yüklemi fiil olan cümlelerde “nesnesine göre” ve “öznesine göre” olmak üzere iki grupta incelenir.

Fiillerde Çatı

• Nesnelerine Göre Fiiller
• Öznelerine Göre Fiiller

Nesnelerine Göre Fiiller

Fiiller, nesne alıp alamamalarına göre “geçişli filler ve “geçişsiz fiiller” olmak üzere iki gruba ayrılır.

Geçişli Fiiller

Cümlede nesnesi olan veya nesne alabilen fiillere “geçişli fiil” denir. Bu filllere yani yükleme “ne, neyi, kimi” soruları sorarak nesneyi buluruz.

Cümle ögelerinden biri olan nesne, yükleme soru”ne, neyi, kimi, nereyi” sorularıyla bulunur. O hâlde bu sorulara cevap veren fiiller, geçişli fiildir.

İpucu: Bir fiilin başına “onu” sözcüğünü getirip okuyabiliyorsak, o fiil nesne alabiliyordur, geçişlidir. 

Örnekler

Yapacağımız kutlamaya akrabalarımızı da çağırdık. ( Bu cümlenin yüklemine “kimi” sorusu sorulduğunda “akrabalarımızı” cevabı alındığı için “çağırmak” fiili geçişlidir.)

Yurt dışından gelen arkadaşım İstanbul’u beğenmişti. ( Bu cümlenin yüklemine “nereyi” sorusu sorulduğunda “İstanbul’u” cevabı alındığı için “beğenmek” fiili geçişlidir.)

Babam, pazar sabahları gazete alırdı. (nesne, geçişli fiil)
Diploma törenine kuzenini de davet etti. (nesne, geçişli fiil)

Geçişsiz fiiller

Cümlede nesne ile birlikte kullanılamayan, nesne alamayan fiillerdir.

Dilimizdeki sözcükler çok anlamlı olduğu için fiillerin geçişli ya da geçişsiz olma durumu cümleden cümleye değişebilir

Örnekler

İskeleye kadar yürüyüp vapura binelim. ( Bu cümlede nesne bulunmadığı ve yüklem “onu” sözcüğünü kabul etmediği için “binmek” fiili geçişsizdir.)

Arkadaşımla sahildeki bir kafede oturduk. ( Bu cümlede nesne bulunmadığı ve yüklem “onu” sözcüğünü kabul etmediği için “oturmak” fiili geçişsizdir.)

Geçişsiz fiiller “-r, -t, -dır” yapım ekleriyle geçişli hâle getirilebilir.

Hakem, düdüğünü çalarak maçı başlattı. ( Bu cümlenin yüklemindeki “başla-” fiili geçişsizken aldığı “-t” yapım ekiyle geçişli hâle gelmiştir.)

Ormandan ayrılmadan önce ateşi söndürdük. ( Bu cümlenin yüklemindeki “sön-” fiili, geçişsizken aldığı “-dür” yapım ekiyle geçişli hâle gelmiştir.)

Öznelerine Göre Fiiller

Özne – yüklem ilişkisinde, öznenin, eylemin bildirdiği işi nasıl yaptığı önemlidir.

Özne-yüklem ilişkisine göre fiiller dörde ayrılır:

1. Etken Fiil
2. Edilgen Fiil
3. Dönüşlü Fiil
4. İşteş Fiil

Etken Çatılı Eylemler

İş yapanın belli olduğu yani gerçek öznenin  olduğu eylemlerdir. “-l, -n, -ş” eklerini almaz.

Örnekler

Arabasını dün akşam sattı._yüklem
(Gizli özne O)
Çocuklar dışarıda top oynuyor._yüklem
(Özne Çocuklar)
Bulaşıkları bir güzel yıkadım._yüklem
(Gizli Özne Ben)

Edilgen Çatılı Eylemler

İş yapanın belli olmadığı yani gerçek öznenin olmadığı sözde öznenin olduğu eylemdir. Yüklem “-l, -n” çatı eklerinden birini alır.

Örnekler

Arabamız dün akşam satıldı.
Sözde Özne                            Yüklem(Satan kim?→ yok)

Bulaşıklar bir güzel yıkandı.
Sözde Özne                          Yüklem (yıkayan kim? →yok

Dönüşlü Çatılı Eylemler

İş yapanın ve işten etkilenenin aynı kişi olduğu eylemlerdir. Gerçek özne vardır ve yüklemi “-l,-n” çatı eklerinden birini alır.

Örnekler

Ahmet, bir güzel yıkandı.
Özne                               Yüklem (yıkanan kim?)
Bu olaya gerçekten çok üzüldü.
(O kişisi                                    yüklem (üzülen kim?)

İşteş Çatılı Eylemler

İşin birlikte veya karşılıklı yapıldığı, öznenin gerçek özne olduğu eylemlerdir. Yüklemi “-ş, -leş” çatı eklerinden biri alır.

Örnekler

Kuşlar bizi görünce uçuştu.
Özne                                    Yüklem

Konuyu bir süre tartıştık.
(o gizli özne                 yüklem (tartışan kim))

LGS Türkçe Konu Anlatımı için Tıklayınız