Bu yazımızda sizlere LGS Fen Bilimleri konusu olan aynı zamanda  8. sınıf konuları arasında yer alan  Kalıtım hakkında bilgilendireceğiz.

 Kalıtım

• Kalıtımla İlgili Temel Kavramlar
• Tek Karakter Çaprazlamaları
• Kalıtım İnsanlarda Cinsiyetini Belirler
• Akraba Evliliğinin Sakıncaları

Canlılarda bir karakterin meydana gelişini, gelişmesini, oluşumunu bir dölden yeni bir döle geçmesini inceleyen ve araştıran bilim dalına genetik denir.Genetik kalıtım olarakta adlandırılmaktadır.

Kalıtım ile ilgili en önemli çalışmalar 19. yüzyılda Avusturyalı bilim insanı Gregor Mendel tarafından yapılmıştır. Mendel çalışmalarında bezelye bitkisini kullanmıştır.

Bunun nedeni bezelye bitkisinin;

-Çabuk ve kolay yetişmesi,
-Bir mevsimde birkaç kez ürün vermesi,
-Karakter çeşidinin çok fazla olması (boy uzunluğu,çiçek rengi,tohum rengi, tohum şekli gibi)
-Farklı karakterler arasında kolayca çaprazlama yapılabilmesidir.
-Dış döllenmeye kapalı olması (Saf hâlde çoğalması)

Kalıtımla İlgili Temel Kavramlar

Kalıtım bilimi (genetik): Canlılardaki benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkmasını sağlayan faktörleri, bu faktörlerin nesilden nesle nasıl geçtiğini araştıran bilim dalına kalıtım bilimi veya genetik denir.

Gen: Kromozomların kalıtsal bir karakterin oğul döllere aktarılmasını sağlayan bölümüne denir. Gen, yaklaşık 1500 adet nükleotitten oluşan DNA parçasıdır.

Allel gen: Bir karakterin kalıtımından sorumlu gen çiftidir.

Genotip: Bir canlının anne ve babasından aldığı genlerin tümüdür.

Fenotip: Bir canlının, genotipine bağlı olarak oluşan dış görünüşüne denir. Fenotipin belirlenmesinde, genotip kadar çevresinin de rolü vardır.

Dominant (baskın) gen: Dölde etkisini her zaman gösterebilen gendir. Büyük harflerle gösterilir. A, B, C gibi.

Resesif (çekinik) gen: Dominant gen olmadığında etkisini gösterebilen gendir. Küçük harflerle gösterilir. a, d, gibi. Resesif karakterin, oğul dölün fenotipinde kendini gösterebilmesi için, iki resesif genin yan yana gelmesi şarttır. (aa, dd, bb gibi.)

Bağımsız Gen: Farklı kromozomlar üzerinde bulunan genlerdir.

Bağlı Gen: Aynı kromozom üzerinde bulunan genlerdir. Bağlı genler sadece krossing over ile ayrılabilirler.

Tek Karakter Çaprazlamaları

Çaprazlama: Ata canlılardan gelen gametlerin nasıl birleştirildiğinin gösterilmesidir.

– Çaprazlamalarda ata canlılar parental kelimesinin ilk harfi olan P ile, meydana gelen gametler G ile, çaprazlama sonucu oluşan yavrular filial kelimesinin ilk harfi olan F ile gösterilir. F1 ilk çaprazlama sonucu oluşan bireyleri; F2 ise ikinci çaprazlama sonucunda oluşan bireyleri gösterir.

Tek karakter çaprazlamaları ile yeni oluşacak yavrunun veya çiçeğin özelliklerinin ne olacağı hesaplanır. Örneğin Homozigot siyah saçlı bir baba ile homozigot sarı saçlı bir annenin yavrusunun saç renginin ne olacağı çaprazlama sonucunda hesaplanabilir.

Örnek:

Homozigot Kahverengi göz rengine sahip Baba ile Homozigot mavi göz rengine sahip annenin yeni doğacak çocuğunun göz rengi ne olabilir çaprazlama ile hesaplayalım.

Kahverengi göz rengine = K
Mavi göz rengine = k  olarak gösterelim

Anne ve babanın göz rengi genleri çaprazlandığında:

Genotipleri: Bütün döllerin Kk olduğu görülüyor. Yani oluşabilecek bütün döller heterozigot(Melez) kahverengi gözlüdür.

%100 Heterozigot(Melez) Kahverengi Gözlü Çocuk doğar denilebilir.

Genotip özelliği %100 Heterozigot(Melez) Kahverengi Gözlü çocuk.

Fenotipleri: Bütün döllerin dış görünüşü kahverengidir. Yani oluşabilecek bütün döller %100 Kahverengi gözlüdür.

Fenotip özelliği %100 Kahverengi Gözlüdür.

Kalıtım İnsanlarda Cinsiyetini Belirler

İnsanların hücrelerinde 46 kromozom bulunduğunu önceki konularımızda öğrenmiştik. İnsan hücrelerindeki 46 kromozomun 44 tanesi vücut hücrelerinin özelliklerini belirler. Geriye kalan 2 kromozom ise cinsiyeti belirler. Cinsiyeti belirleyen bu kromozomlara eşey kromozomları denir. Eşey kromozomları dişi ve erkek bireylerde birbirinden farklılık göstermektedir.

Akraba Evliliğinin Sakıncaları

Bir soy ağacı içerisinde aynı kan bağına sahip olan kişilere akraba denilmektedir. Aynı soydan gelen kişilerin birbirleri ile yapmış oldukları evliliklere ise akraba evliliği denir. Akraba evliliği birinci dereceden ve ikinci dereceden olmak üzere iki grupta incelenir. Anne veya babalarından biri kardeş olan çiftin, yani kuzenlerin yaptığı evlilikler birinci dereceden akraba evlilikleridir. Büyükanne veya büyükbabalarından biri kardeş olan çiftlerin yani torunların yaptığı evlilikler ikinci dereceden akraba evlilikleridir. Akraba evliliklerinden doğacak çocuklarda genetik hastalıkların oluşma ihtimali, akraba olmayan evliliklerden doğacak çocuklardaki genetik hastalıkların oluşma ihtimalinden daha fazladır. Bu nedenle akraba evlilikleri ülkemizde ve dünyada ciddi bir tıbbi sorun teşkil etmektedir.

Aynı soydan gelen kişilerde yani akrabalarda genetik yapılar birbiri ile benzerlik gösterir. Bu benzerlikten dolayı, arkabalarda çekinik özellikteki aynı hastalık genlerinin bulunma ihtimali yüksektir. Hastalık geni çekinik özellikte olduğu için bu kişiler hasta olmaz. Ancak aynı hastalık genini taşıyan akrabalar evlendiklerinde çocuk Iarına çekinik özellikteki bu genleri gönderirlerse çocuk hasta olur.

Akraba evliliklerinde;
♦Ölü doğum görülme olasılığı,
♦Düşük doğum görülme olasılığı,
♦Sakat çocuk doğumlarının görülme olasılığı,
♦Hastalıklı çocukların görülme olasılığı, akraba olmayan evliliklerdekine göre daha fazladır.

Akraba evliliğinin yapıldığı ailelerin çocuklarında;
♦Down sendromu
♦Renk körlüğü
♦Akdeniz anemisi
♦Akdeniz ateşi
♦Albinoluk
♦Orak hücreli anemi
♦Hemofili gibi hastalıkların görülme olasılığı akraba olmayan evliliğinin yapıldığı ailelerin çocuklarında görülme olasılığından daha yüksektir.

LGS Fen Bilimleri için Tıklayınız