KPSS Ortaöğretim Kültür ve Medeniyet Konu Anlatımı
KPSS İlk Türk İslam Devletleri Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Tarih Konu Anlatımı, KPSS Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Konu Anlatımı, İlk Türk İslam Devletleri Konu Anlatımı, İlk Türk İslam Devletleri Konu Anlatımı
Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
– Hanedanın ortak malı sayıldı.(veraset sistemi)
– Kut anlayışı devam etti.
– Kurultayın yerini divan aldı. Devlet işleri görüşülürdü. (Divan-ı Saltanat)
– Tuğra Divanı: İç ve dış yazışmalar / Divan-ı Mezalim: Halkın şikayetlerinin görüşüldüğü yer
– İstifa Divanı: Mali işler / Naib: Hükümdar ülkede olmayınca yerine bakardı. (Nibayet-i Saltanat)
– Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçları (Emir-i Arz ⇒ Askeri işlerden sorumluydu)
– İsraf Divanı: Yönetimle ilgili işler (Müşrif)
Hükümdarlık Sembolleri
Otağ (Çadır), Taht (Örgin), Sikke (Para), Hutbe, Davul (Nevbet), Tuğra, Arma, Unvan, Hilat(Giysi), Asa, Çetr (Saltanat Şemsiyesi), Tuğ, Hutbe okutmak, Kılıç kuşanmak..
Önemli Devlet Görevlileri
Şıhne: Eyalet veya vilayetlerin başında bulunan askeri ve idari yönetici.
Amil: Vilayetlerin vergisini toplamaktan sorumlu kişi.
Muhtesip: Vilayetlerdeki ticari hayatın düzenlenmesinden ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu kişi.
Amid: Vilayetlerde yönetimden sorumlu sivil görevli.
Hukuk Sistemi
İlk Türk-İslam hukukunun oluşmasında:
– Oğuzların getirdiği esaslar,
– Oğuzların kabile gelenekleri,
– Uygur, Akhun ve Sasani gelenekleri etkili olmuştur.
Şeri ve Örfi olarak ikiye ayrılır.
Şeri: Evlenme, Miras, Ticaret, Boşanma gibi hukuki konuları kapsar.
Örfi: Sosyal ve Güvenlik konularını kapsar.
Askeri Davalar: Kadıeşker (Kadıasker) askeri davaları görür.
Ordu Sistemi
Gulama-ı Saray: Devşirme asıllılardı. Saray muhafızları, sürekli asker olup 3 ayda bir maaş alırlardı.
Tımarlı Sipahiler: İkta sahiplerince yetiştirilen atlı askerlerdi. Masraflarını ikta sahipleri karşılardı.
Yardımcı Kuvvet: Bağlı beylik ve devletlerden gelen askerler ve gönüllülerden oluşurdu.
Hassa Ordusu: Merkez ordusudur. Türklerden kurulmuştur.
Ekonomik Hayat
Türk İslam devletlerinde ekonomik hayatın gelişmesinde; siyasi istikrar ve güvenliğin sağlanması, ticaret yollarının korunması etkili olmuştur.
Türk devletlerinde ticaretin yanında tarım, demircilik, dokumacılık, el sanatları, hayvancılık, bakırcılık ve dericilik gelişmiştir. y Müslüman esnaf kendi arasında Fütüvvet (Ahilik) adı verilen dini ve iktisadi bir teşkilatlanma kurmuşlardır. y Selçuklular ithal mal olarak şeker ve eşya almışlar, ihraç malı olarak da at, halı, ipek ve maden satmışlardır.
Selçukluların gelir kaynakları şunlardır;
– Gayrimüslimlerden alınan, ürün vergisi olan haraç,
– Müslümanlardan alınan, ürün vergisi olan öşür,
– Gayrimüslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan cizye,
– Ganimet,
– Bağlı ve komşu devletlerden gelen hediyeler ve yıllık vergiler
Toprak Yönetimi
1. Has Toprakları: vergi gelirleri Sultan’a ait topraklardır.
2. İkta Toprakları: Gelirleri, Hizmet ve maaş karşılığı olarak kumandanlara, askerlere ve devlet adamlarına bırakılan topraklarıdır. ( İkta sahibi olan devlet adamı veya komutan belirli sayıda devlete asker yetiştirmek zorundaydı)
İktanın Yararları:
Devlete bedava asker sağlar,
Üretimde sürekliliği sağlar,
Güvenliğin sağlanmasına yarar,
Göçebeleri yerleşik yaşama geçirmede etkilidir.
3. Mülk Toprakları: Kişilere ait topraklardır. Sahibi toprağı istediği gibi kullanma hakkına sahiptir.
4. Vakıf Toprakları: Okul, hastane gibi sosyal kurumların ihtiyaçlarını karşılamak için devlet tarafından bu kurumlara verilen topraklardır.
Dil ve Edebiyat
Yusuf Has Hacip
Kutadgu Bilig eserinı yazdı. Tamgaç Buğra Han’a sundu. Mutluluk veren bilgi anlamına gelir. İlk Türk-İslam edebi eseridir. Siyasetname özelliği taşır.
Kaşgarlı Mahmut
Divanı Lügatid Türk adlı eserini yazdı. El muktebi Billah’a sunmuştur. Arapça yazılmıştır. Türkçe’nin Arapça’dan üstün olduğunu kanıtlamaya çalıştı. Toplum bilimci, etnograf, filolog ve haritacıdır. Türk dünyasına ait bir harita bulunur. 7500 Türkçe kelime vardır.
Edip Ahmet Yükneki
Atabetü’l Hakayık eserini yazdı. Hakikatlerin eşiği anlamına gelir.
Ahmet Yesevi
Divanı Hikmet kitabını yazdı. Azerbaycan ve Türkistan bölgesinin Müslümanlaşmasını sağladı. İlk Türk mutasavvıfıdır. Timur mezarını bulup yaptırmıştır. Satuk Buğra Han’a sundu.
Utbi
Tarih-i Yemin adlı kitabı yazdı. Gaznelilerin tarihini anlatmıştır. Firdevsi Şehname adlı eseri yazdı. İran-Turan mücadelelerini anlatır. Alp Er Tunga Afrasiyap olarak bilinir. Gazneli Mahmut’a sundu.
Ali Şir Nevai
Muhakemetül Lugateyn adlı eseri yazdı. Türkçenin Farsçadan üstün bir dil olduğunu söyler. Çağatay Türkçesinin en büyük şairidir.
Vezir Nizamülmülk
Siyasetname adlı eseri yazdı. Devlet nasıl yönetilmeli sorusuna cevap aradı.
Ömer Hayyam
Rubai adlı eseri vardır. Matematik ve Astronomi ile uğraştı.
Sebüktekin
Pendname adlı eseri vardır. Çocuklarına ve komutanlarına öğüt vermek amaçlı yazmıştır.
Bilim
Karahanlılar döneminde Türkistan’da bulunan Semerkant, Buhara, Kaşgar gibi şehirler önemli bilim ve sanat merkezleri olmuştu. Büyük Selçuklu Devleti döneminde açılan Nizamül- Mülk medreseleri de İslam medeniyetinde büyük öneme sahiptir.
Türk- İslam Devletlerinde yetişen önemli bilim adamlarından bazıları şunlardır;
Farabi- Felsefe
Kendisi Muallim-i Sani (İkinci Öğretmen) olarak da bilinir. Aristo’nun fikirlerini en iyi açıklayan kişidir. Türk toplumları arasında Pozitif bilimlerle uğraşı Farabi ile başlamıştır.
Batı’da “Alfarabyus” olarak tanınır. Eserleri; İlimlerin sınıflandırılmasını ilk defa yapan “İhsaü’l İlim (İlimlerin Tasnifi)”, devlet başkanlarının vasıflarını anlatan “El-Medinetü’l Fazıla (Erdemli Kent)”, musiki ile ilgili olan “Kitabü’l Musiki” adlı eserleri önemlidir.
İbn-i Sina –Tıp
En önemli etkinliği Tıp alanındandır. En önemli eseri olan “El Kanun Fi’t-Tıp (Tıbbın Kanunu) ileriki dönemlerde Avrupa’daki okullarda Latince’ye çevrilerek okutulmuştur Avrupa’da “Avicenna” diye tanınmıştır. Kan dolaşımı üzerine çalışmalar
yapmıştır.
Uluğ Bey- Astronomi
Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. “Heyet Cetveli ile Yıldızların Fihristi”m yapmıştır. “Zici” adlı eseri çok ünlüdür. Semerkand’da rasathane açmıştır. Ali Kuşçu’nun hocasıdır.
Biruni – Matematik
Matematik, Fizik ve Coğrafya alanında çalışmalar yapmıştır. Enlem ve boylam hesaplamalarını yapmıştır. Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini söylemiştir. “Asarü’l Bakiye” adlı eserinde Asyalı milletler hakkında bilgiler vermiş ve
astronomiden bahsetmiştir. Hint Tarihinde Hindistan hakkında bilgiler vermiştir. Fizik alanında 16 maddenin özgül ağırlığını hesaplamıştır.
Ömer Hayyam
Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır. Celali (Meliki) Takvimi hazırlamıştır. Edebiyatla da uğraşmıştır, Rubaileri ile ünlüdür.
Ali Şîr Nevai
Timur Devleti zamanında yaşamıştır. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak bilinmektedir. Türkçe’nin Farsça’dan daha zengin olduğunu göstermek için “Muhakemet’ül Lügateyn” isimli eseri yazmıştır.
Sanat
Türk – İslam Devletleri’nde sanat, İslam dinine göre şekillenmiştir. Resim ve heykelcilik yasak olduğu için onun yerine Mimari, Hat (güzel yazı), Minyatür (çizgi resim sanatı), Çinicilik, Tezhip (yazı ve kitap süsleme sanatı), Ebru (desen sanatı), Nakkaşlık (yazı ve taş
işleme sanatı), Kakmacılık (kabartma sanatı), Oymacılık (el oyması ve işlemeciliği), Mücellitlik (kitap ciltleme sanatı), Fresko (yaş alçı üzerine yapılan resim) gibi sanatlar gelişmiştir.
Mimari
Türk – İslam devletlerinde en fazla gelişme gösteren güzel sanat dalı mimari olmuştur. Bunun yanı sıra dokumacılık, kuyumculuk, bakır işlemeciliği de gelişmiştir. Kümbetler (iki katlı mezar), Kervansaraylar, hastaneler (Darüşşifalar) ve Medreselerdir.
