11. Sınıf Sindirim Sistemi Konu Anlatımı
Yaşamak ve enerji üretmek için besinlere ihtiyaç duyarız. Ancak tükettiğimiz besinler, hücrelerimizin doğrudan kullanabileceği formda değildir. İşte bu noktada devreye sindirim sistemi girer. Sindirim sistemi, yediğimiz besinleri fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirerek onları basit moleküllere dönüştürür ve kana karışmasını sağlar.
Bu sistem sayesinde proteinler amino asitlere, karbonhidratlar glikoza, yağlar ise yağ asitlerine parçalanır. Böylece hücrelerimiz enerji üretir, büyür, onarılır ve yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilir.
Bu konuda; ağızdan başlayarak anüse kadar uzanan sindirim kanalını, sindirime yardımcı organları, enzimleri ve sindirimin basamaklarını detaylı bir şekilde öğreneceğiz.
Sindirim Sistemi
Sindirim Sistemi Organları
Sindirim sistemi, besinleri mekanik ve kimyasal yollarla küçük yapı taşlarına ayırarak, bu yapıların kana geçmesini sağlar. Bu sistemin organları iki grupta incelenir:
Sindirim Kanalı Organları (Ana Sindirim Yolu)
Bu organlar besinlerin geçtiği ve sindirimin gerçekleştiği yoldur:
| Organ | Görevleri |
|---|---|
| Ağız | Sindirim sisteminin başlangıç noktasıdır. Dişlerle fiziksel sindirim, tükürükteki amilaz enzimi ile karbonhidratların kimyasal sindirimi başlar. |
| Yutak (Farinks) | Ağız ve yemek borusu arasında yer alır. Besinlerin yutulmasını sağlar. Sindirim gerçekleşmez. |
| Yemek Borusu (Özofagus) | Ağızdan gelen besinleri mideye iletir. Sindirim yapılmaz. Peristaltik hareketler ile çalışır. |
| Mide | Kaslarla fiziksel sindirim yapar. Mide özsuyu (HCl + pepsin) ile proteinlerin kimyasal sindirimi başlar. Ortam asidiktir. |
| İnce Bağırsak | Sindirimin en yoğun olduğu organdır. Karbonhidrat, protein ve yağların kimyasal sindirimi tamamlanır. Villus ve mikrovilluslarla emilim yapılır. |
| Kalın Bağırsak | Su, mineral ve bazı vitaminlerin emilimi yapılır. Sindirim enzimi bulunmaz. Bakteriler bazı vitaminleri üretir (K vitamini). |
| Anüs | Sindirilemeyen ve emilemeyen artıkların dışkı olarak atıldığı son kısımdır. |
Sindirime Yardımcı Organlar
Bu organlar sindirime doğrudan katılmaz, ama salgıları ile süreci destekler:
| Organ | Görevleri |
|---|---|
| Tükürük Bezleri | Ağız içine tükürük salgılar. Tükürükte bulunan amilaz enzimi, karbonhidratların sindirimini başlatır. |
| Karaciğer | Sindirim enzimi üretmez, ancak safra salgılar. Safra, yağların fiziksel sindirimine yardımcı olur (yağları küçük damlacıklara ayırır – emülsifikasyon). |
| Safra Kesesi | Karaciğerin ürettiği safrayı depolar ve gerektiğinde ince bağırsağa gönderir. |
| Pankreas | Sindirimde görevli enzimlerin büyük çoğunluğunu üretir. Ürettiği enzimler:
Pankreatik amilaz (karbonhidratlar), |
Sindirimde Etkili Maddeler
Sindirim, sadece organlarla değil; enzimler, asitler, bazlar ve yardımcı salgılar gibi çeşitli maddelerin yardımıyla gerçekleşir. Bu maddeler, besinleri kimyasal olarak parçalayarak emilime hazır hale getirir.
Enzimler
Enzimler, sindirim sistemindeki en önemli kimyasal maddelerdir. Her enzim, belirli bir besin grubuna özgüdür ve onu yapı taşlarına ayırır.
Enzimlerin Görevleri ve Etki Yerleri:
| Enzim | Görevi (Neyi Parçalar?) | Üretildiği Yer | Etki Ettiği Yer |
|---|---|---|---|
| Amilaz | Nişasta → Maltoz | Tükürük bezleri, pankreas | Ağız, ince bağırsak |
| Maltaz | Maltoz → Glikoz | İnce bağırsak | İnce bağırsak |
| Laktaz | Laktoz → Glikoz + Galaktoz | İnce bağırsak | İnce bağırsak |
| Sükraz | Sükroz → Glikoz + Fruktoz | İnce bağırsak | İnce bağırsak |
| Pepsin | Protein → Polipeptit | Mide | Mide |
| Tripsin | Polipeptit → Amino asit | Pankreas | İnce bağırsak |
| Lipaz | Yağ → Yağ asidi + Gliserol | Pankreas | İnce bağırsak |
| Nükleaz | DNA/RNA → Nükleotit | Pankreas | İnce bağırsak |
Diğer Yardımcı Maddeler
| Madde | Görevi |
|---|---|
| Safra Tuzları | Yağları fiziksel olarak küçük damlacıklara ayırır (emülsifikasyon yapar). Enzim değildir. Karaciğer üretir, safra kesesi depolar. |
| HCl (Hidroklorik Asit) | Mide ortamını asidik yapar. Pepsini aktive eder, mikropları öldürür. |
| Sodyum Bikarbonat | Pankreas tarafından salgılanır, mide asidini nötralize eder, ince bağırsaktaki ortamı bazik yapar (enzimlerin çalışması için gereklidir). |
