Türklerin İslamiyeti Kabulü ve İlk Türk – İslam Devletleri Konu Anlatımı
Tarih ayt konu anlatımı, Tarih tyt konu anlatımı , Tarih yks konu anlatımı… Merhaba arkadaşlar sizlere bu yazımızda Türklerin İslamiyeti Kabulü ve İlk Türk – İslam Devletleri hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak bilgi edinebilirsiniz
Türklerin İslamiyeti Kabulü ve İlk Türk – İslam Devletleri
- Türkler ve İslamiyet
- Türk – İslam Devletleri
- Yakın Doğu ve Asya’da Kurulan Diğer Devletler
- Kültür ve Medeniyet
Türkler ve İslamiyet
Hz. Ömer döneminde İran’ın fethedilmesiyle Müslüman Araplar’la Türkler komşu olmuşlardır.
İlk çarpışmalar Hz. Osman Dönemindedir.
Emeviler Dömemi’nde İslam ordularınının Horasan ve Maveraünnehir Bölgesi’ni fetih etmesi, bu bölgedeki Türklerle Araplar karşı karşıya gelmişlerdir.
Emeviler ırkçı politika izlemişlerdir.
Talas Savaşı (751)
Diğer adı Atlık Savaşı’dır.
Çin ile Abbasiler arasındaki bu savaşı Karlukların yardımıyla Abbasiler kazanmıştır.
Bu savaş sonunda Abbasilerin hoşgörüsünden etkilenen Karluklar topluca İslamiyet’e geçmiştir.
Uygurların yaptığı sanat eserleri Batı’ya taşınmıştır.
Türk – İslam Devletleri
Karahanlılar(840- 1212)
Karluk, Yağma, Çiğil Türklerinin birleşmesiyle Batı Türkistan’da kurulmuştur.
İlk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır.
Satuk Buğra Han döneminde ülkeye gelen din adamlarından İslamiyet öğrenimiştir.
Önemli Yönleri
– İslamiyet’i benimseyen ilk Türk devletidir.
– Türk-İslam kültürünün temeli atılmıştır.
– İlk posta teşkilatını kurmuşlardır.
– Bimarhane denilen hastaneler kurmuşlardır.
– İlk kez burslu eğitim sistemini başlatmışlardır.
– Uygur alfabesinin kullanmışlardır, resmi dilleri Türkçe’dir.
– Ribat adı verilen kervansaraylar inşa ederek ticaretin gelişmesine katkı sağlamışlardır.
Gazneli Devleti(963-1187)
– Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulmuştur.
– Gazneli Mahmut döneminde geniş sınırlara ulaşmış ve Hindistan’a yapılan 17 sefer sonucu İslamiyet yayılmıştır.
– Gazneli Mahmut Abbasi halifesini kurtarması sonucu “sultan” ünvanı almıştır.
– Sultan Mesut döneminde Dandanakan Savaşı sonuvunda yıkılma sürecine girmiştir.
Önemli yönleri
– İmparatorluk özelliğine sahip olmuşlardır.
– Türk kültürü yoğun olmadığından devletin ömrü kısadır.
– Firdevsi’nin yazdığı “Şehname” eseri bu döneme aittir.
Büyük Selçuklu Devleti (1038-1157)
– Büyük Selçuklu Devleti Oğuzların Üçok kulana bağlı Kınık Boyu tarafından kurulmuştur.
– Selçuk Bey Oğuz Yabgusu ile arası açılınca kendisine bağlı beylerle birlikte Cend Şehrine geldi. (962) burada İslamiyet’i kabul etti.
– Gaznelilerin egemenliğinde yaşamışlar. Ancak Gazneliler Selçukluları tehlike olarak görmeye başlayınca ve Selçukluların başındaki Aslan Bey’i sürgüne gönderince aşiretin başına Tuğrul Bey geçer.
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi
– Tuğrul ve Çağrı Beyler birlikte Büyük Selçuklu Devleti’ni yönetmeye başladılar. 1038’deTuğrul Bey Nişabur şehrinde kendi adına hutbe okutup para bastırmıştır. Böylece Büyük Selçuklu Devleti kurulmuştur.
– Büyük Selçuklu Devleti giderek güçlenip Horasan’ı ele geçirince Gazneli Devleti ile araları açıldı .İki taraf 1040 Dandanakan savaşında karşı karşıya geldiler. Dandanakan savaşını Büyük Selçuklular kazandı. Bu şekilde Selçuklu Devleti resmen kurulmuş oldu.
– Bu sıralarda Oğuz Türkleri bulundukları coğrafyaya sığmıyorlar, kendilerine yeni yurtlar arıyorlardı.
– Çağrı Bey komutasındaki küçük bir Türk birliği ilk defa Anadolu‘ya akın yaptı(1015-1018). Bu akınlar keşif amacını taşıyordu. Anadolu tanımak ve burada kurulu olan Bizans Devleti’nin gücünü sınamak için yapılıyordu.
– Daha sonra Anadolu’ya Türk akınları artarak devam etti. Yapılan bir başka akında İbrahim Yinal ve Kutlamış komutasındaki Türk ordusu ile Bizans ordusu Erzurum yakınlarındaki Pasinler de karşı karşıya geldiler. 1048 yılında yapılan Pasinler savaşını Türk ordusu kazandı.
Not: Pasinler savaşı Türk ordusu ile Bizans ordusunun kaşı karşıya geldiği ilk savaştır. Doğu Anadolu Selçuklu hâkimiyetine geçti.
– Bu tarihlerde Abbasi halifesinin gücü azalmış, Şii Büveyhoğullarının baskısı altına girmişti. Zor durumda kalan Abbasi halifesi Tuğrul Bey’den yardım istedi.
– Tuğrul Bey Halifenin isteğini kabul etti. Bağdat’a giren Tuğrul Bey halifeyi Büveyhoğullarından kurtardı. Bunun üzerine Halife, Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batı’nın Sultanı” ünvanını vermiştir
– Bundan sonra Abbasi halifeleri Büyük Selçuklu Devleti’nin koruması altına girmiş oldu.
– İslam Dünyasında siyasi ve askeri güç tamamen Türklerin eline geçmiş oldu. Abbasi halifelerinin sadece dini nitelikleri kaldı.
Alparslan Dönemi
– Çağrı Bey’in oğludur.
– Vezirliğe; iç ve dış siyasette önemli rol oynayan “Nizamülmülk” getirilmiştir.
– Vezir Nizamülmülk Nizamiye Medreseleri açmıştır.
Sultan Alparslan döneminin en önemli olayı Malazgirt savaşıdır. Türklerin Anadolu‘ya akınları giderek şiddetlenince Bizans İmparatoru Romanos Diogenes büyük bir ordu ile harekete geçti. Bizans ordusunun Doğu Anadolu’ya doğru harekete geçtiğini duyan Alparslan ordusu ile hemen Doğu Anadolu’ya yöneldi. İki taraf 1071 yılında Malazgirt’te karşı karşıya geldiler. Malazgirt savaşını Türk ordusu kazandı.
Malazgirt savaşı Türk tarihinde çok büyük bir öneme sahiptir. Bu savaşın sonucunda:
– Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış oldu.
– Anadolu Türklerin yeni yurdu haline geldi.
– 1071 tarihi, Türkiye tarihinin de başlangıcı oldu.
– İslam Dünyası üzerindeki Bizans tehlikesi son buldu.
– Bizans’ın kışkırtmaları sonucu haçlı seferleri başladı.
– Anadolu’da ilk Türk beylikleri Alparslan’ın komutanları tarafından kurulmuştur.
Melikşah Dönemi
– Alparslan’ın ölümünden sonra yerine oğlu Melikşah geçti.
– Büyük Selçuklu Devleti ,Melikşah zamanında en güçlü dönemini yaşadı. Melikşah dönemi devletin en geniş sınırlara ulaştığı, kültür-uygarlık seviyesi bakımından en üst düzeye eriştiği dönemdir.
– Babası Alparslan döneminde vezir olan Nizamül-Mülk, Melikşah döneminde de bu görevine devam etti.
– Melikşah döneminin en önemli iç olayı,Hasan Sabbah’ın siyasi amaçları için başlatmış olduğu Batınilik hareketidir. Bu hareketin amacı Büyük Selçuklu Devletini içeriden yıkmaktı. Batınilik hareketine karşı çok iyi mücadele eden vezir Nizamül- Mülk bir suikastta öldürüldü.
Büyük Selçuklu Devletinin Önemli Yönleri
– Resmi dili Farsçadır.
– İkta sistemi uygulanmıştır.
– Atabeylik sistemi oluşturulmuştur.
Tolunoğulları (868-905)
– Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devletidir.
– Kurucusu Tolunoğlu Ahmet’tir.
– Nil Nehri kıyısına yaptıkları sulama kanalları ve bentlerle tarımı geliştirmişilerdir.
– Türk- İslam mimarisinin ilk örneklerini vermişlerdir.
– Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
İhşidiler (Akşitler) (935-969)
– İhşid; prens demektir. Akşit; nur yüzlü demektir.
– Bir Tevaif-i Mülük devletidir.
– Hicaz bölgesine sahip olan ilk Türk-İslam devletidir.
Eyyübiler (1174-1250)
– Kurucusu Selahaddin Eyyubi’dir.
– 1187’de Hıttın Savaşıyla Haçlıları yenerek Kudüs’ü geri aldılar.
– İbn-i Meymun bu devlette yaşamıştır. Tıp ile uğraştı.
– Avrupalı Şovalyelere arma sistemini öğretmişlerdir.
– Kıpçak Türkleri bu devlete hizmet etti.
– Memlukler tarafından yıkıldı.
Memlükler (1250-1517)
– Veraset sistemi diğer Türk devletlerinden farklıdır. Komutanlarda başa geçebilir.
– 1260 Ayn Calud ve 1277 Elbistan Savaşlarıyla Moğolları dünya tarihinde ilk defa mağlup ettiler.
– Resmi dili Arapça’dır.
– 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye Savaşlarıyla yıkıldılar.
– Baybars Cami ve Kalavun Cami önemlidir.
Harzemşahlar (1097-1231)
– Merkezi Ürgenç olmak üzere kuruldular.
– Kendilerini Büyük Selçukluların devamı olarak gördüler.
– Kurulduğu yerden ismini almıştır.
– Otrar faciasını yaşadı.
– Yassıçimen Savaşını Anadolu Selçuklu devletine karşı kaybetti.
– İlhanlılar tarafından yıkıldı.
Babürler (1526-1857)
– Babür Şah tarafından Hindistan’da kuruldu.
– Cihan Şah eşi Mümtaz Hatun adına Taç Mahalı yaptırmıştır.
– Babür Şah hayatını Vekayi (Babürname) adlı eserinde topladı.
– 1858’de İngiltere tarafından yıkıldı.
– Yeni Çağ’da kurulup Orta Çağ’da yıkılan bir devlettir.
Yakın Doğu ve Asya’da Kurulan Diğer Devletler
Moğol İmparatorluğu (1196-1227)
– Timuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur.
– Başkent Moğolistan bölgesindeki Karakurum‘dur.
– Cengiz Han Dönemi’nde yayılmacı bir politika izleyen Moğol İmparatorluğu’nun, Baltık Denizi’ne ve Macaristan’a kadar ulaşmıştır.
– Cengiz Han’ın ölümünden sonra imparatorluk parçalanmıştır.
Moğol İmparatorluğu’nda;
– Kut anlayışı benimsenmiştir.
– Ülke sorunları Kurultay adı verilen danışma meclisinde görüşülmüştür.
– Töreler yazılı hale getirilerek ”Cengiz Yasası” oluşturulmuştur.
– Orduda ”Onlu Sistem” uygulanmıştır.
– Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır.
Cengiz Han’ın ölümünden sonra devlet parçalanmış ve yeni devletler kurulmuştur.
Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler
1. Altın Orda Devleti (1227-1336)
– Cengiz Han’ın torunu Batu Han tarafından kurulmuştur.
– İslamiyet’i kabul eden ilk Türk-Moğol devletidir.
– Timur’un bu devlete son vermesi Rus birliğinin kurulmasına ve yayılmasına neden olmuştur.
2. İlhanlılar(1256-1336)
– Cengiz Han’ın torunu Hülagu Han tarafından İran’da kurulmuştur.
– Başkent Tebriz‘dir.
– Hülagu Han, Batınilik faaliyetlerine karşı mücadele etmiş ve 1256’da Alamut Kalesi‘ni yıkarak tüm Batınileri ortadan kaldırmıştır.
– İlhanlılar 1258’de ise Bağdat’ı alarak Abbasi Devleti‘ne son vermişlerdir.
– 1243’te Kösedağ Savaşı‘nda Anadolu Selçuklu Devleti‘ni mağlup ederek 1336 yılına kadar Anadolu’ya hakim olmuşlardır.
3. Çağatay Hanlığı (1227-1369)
– Cengiz Han’ın oğlu Çağatay Han tarafından Doğu Türkistan’da kurulmuştur.
– İslamiyet’i kabul etmişler, Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgede kuruldukları için zamanla Türkleşmişlerdir.
4. Kubilay Hanlığı (1370-1507)
– Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han tarafından Pekin’de kurulmuştur.
– Türkleşmemiş ve İslamlaşmamıştır.
Önemli: Kubilay Hanlığı Çin’de kurulduğu için Türkleşmeyen ve İslamiyet’i kabul etmeyen tek Moğol Devleti‘dir. Ünlü gezgin Marco Polo yaklaşık 20 yıl kadar Kubilay Han’ın hizmetinde çalışmış, ‘‘Seyahatname”sinde bu dönemden bahsetmiştir.
Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
– Hanedanın ortak malı sayıldı.(veraset sistemi)
– Kut anlayışı devam etti.
– Kurultayın yerini divan aldı. Devlet işleri görüşülürdü. (Divan-ı Saltanat)
– Tuğra Divanı: İç ve dış yazışmalar / Divan-ı Mezalim: Halkın şikayetlerinin görüşüldüğü yer
– İstifa Divanı: Mali işler / Naib: Hükümdar ülkede olmayınca yerine bakardı. (Nibayet-i Saltanat)
– Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçları (Emir-i Arz ⇒ Askeri işlerden sorumluydu)
– İsraf Divanı: Yönetimle ilgili işler (Müşrif)
Hükümdarlık Sembolleri
Otağ (Çadır), Taht (Örgin), Sikke (Para), Hutbe, Davul (Nevbet), Tuğra, Arma, Unvan, Hilat(Giysi), Asa, Çetr (Saltanat Şemsiyesi), Tuğ, Hutbe okutmak, Kılıç kuşanmak..
Önemli Devlet Görevlileri
Şıhne: Eyalet veya vilayetlerin başında bulunan askeri ve idari yönetici.
Amil: Vilayetlerin vergisini toplamaktan sorumlu kişi.
Muhtesip: Vilayetlerdeki ticari hayatın düzenlenmesinden ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu kişi.
Amid: Vilayetlerde yönetimden sorumlu sivil görevli.
Hukuk Sistemi
İlk Türk-İslam hukukunun oluşmasında:
– Oğuzların getirdiği esaslar,
– Oğuzların kabile gelenekleri,
– Uygur, Akhun ve Sasani gelenekleri etkili olmuştur.
Şeri ve Örfi olarak ikiye ayrılır.
Şeri: Evlenme, Miras, Ticaret, Boşanma gibi hukuki konuları kapsar.
Örfi: Sosyal ve Güvenlik konularını kapsar.
Askeri Davalar: Kadıeşker (Kadıasker) askeri davaları görür.
Ordu Sistemi
Gulama-ı Saray: Devşirme asıllılardı. Saray muhafızları, sürekli asker olup 3 ayda bir maaş alırlardı.
Tımarlı Sipahiler: İkta sahiplerince yetiştirilen atlı askerlerdi. Masraflarını ikta sahipleri karşılardı.
Yardımcı Kuvvet: Bağlı beylik ve devletlerden gelen askerler ve gönüllülerden oluşurdu.
Hassa Ordusu: Merkez ordusudur. Türklerden kurulmuştur.
Ekonomik Hayat
Türk İslam devletlerinde ekonomik hayatın gelişmesinde; siyasi istikrar ve güvenliğin sağlanması, ticaret yollarının korunması etkili olmuştur.
Türk devletlerinde ticaretin yanında tarım, demircilik, dokumacılık, el sanatları, hayvancılık, bakırcılık ve dericilik gelişmiştir. y Müslüman esnaf kendi arasında Fütüvvet (Ahilik) adı verilen dini ve iktisadi bir teşkilatlanma kurmuşlardır. y Selçuklular ithal mal olarak şeker ve eşya almışlar, ihraç malı olarak da at, halı, ipek ve maden satmışlardır.
Selçukluların gelir kaynakları şunlardır;
– Gayrimüslimlerden alınan, ürün vergisi olan haraç,
– Müslümanlardan alınan, ürün vergisi olan öşür,
– Gayrimüslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan cizye,
– Ganimet,
– Bağlı ve komşu devletlerden gelen hediyeler ve yıllık vergiler
Toprak Yönetimi
1. Has Toprakları: vergi gelirleri Sultan’a ait topraklardır.
2. İkta Toprakları: Gelirleri, Hizmet ve maaş karşılığı olarak kumandanlara, askerlere ve devlet adamlarına bırakılan topraklarıdır. ( İkta sahibi olan devlet adamı veya komutan belirli sayıda devlete asker yetiştirmek zorundaydı)
İktanın Yararları:
Devlete bedava asker sağlar,
Üretimde sürekliliği sağlar,
Güvenliğin sağlanmasına yarar,
4- Göçebeleri yerleşik yaşama geçirmede etkilidir.
3. Mülk Toprakları: Kişilere ait topraklardır. Sahibi toprağı istediği gibi kullanma hakkına sahiptir.
4. Vakıf Toprakları: Okul, hastane gibi sosyal kurumların ihtiyaçlarını karşılamak için devlet tarafından bu kurumlara verilen topraklardır.
Dil ve Edebiyat
Yusuf Has Hacip
Kutadgu Bilig eserinı yazdı. Tamgaç Buğra Han’a sundu. Mutluluk veren bilgi anlamına gelir. İlk Türk-İslam edebi eseridir. Siyasetname özelliği taşır.
Kaşgarlı Mahmut
Divanı Lügatid Türk adlı eserini yazdı. El muktebi Billah’a sunmuştur. Arapça yazılmıştır. Türkçe’nin Arapça’dan üstün olduğunu kanıtlamaya çalıştı. Toplum bilimci, etnograf, filolog ve haritacıdır. Türk dünyasına ait bir harita bulunur. 7500 Türkçe kelime vardır.
Edip Ahmet Yükneki
Atabetü’l Hakayık eserini yazdı. Hakikatlerin eşiği anlamına gelir.
Ahmet Yesevi
Divanı Hikmet kitabını yazdı. Azerbaycan ve Türkistan bölgesinin Müslümanlaşmasını sağladı. İlk Türk mutasavvıfıdır. Timur mezarını bulup yaptırmıştır. Satuk Buğra Han’a sundu.
Utbi
Tarih-i Yemin adlı kitabı yazdı. Gaznelilerin tarihini anlatmıştır. Firdevsi Şehname adlı eseri yazdı. İran-Turan mücadelelerini anlatır. Alp Er Tunga Afrasiyap olarak bilinir. Gazneli Mahmut’a sundu.
Ali Şir Nevai
Muhakemetül Lugateyn adlı eseri yazdı. Türkçenin Farsçadan üstün bir dil olduğunu söyler. Çağatay Türkçesinin en büyük şairidir.
Vezir Nizamülmülk
Siyasetname adlı eseri yazdı. Devlet nasıl yönetilmeli sorusuna cevap aradı.
Ömer Hayyam
Rubai adlı eseri vardır. Matematik ve Astronomi ile uğraştı.
Sebüktekin
Pendname adlı eseri vardır. Çocuklarına ve komutanlarına öğüt vermek amaçlı yazmıştır.
Bilim
Karahanlılar döneminde Türkistan’da bulunan Semerkant, Buhara, Kaşgar gibi şehirler önemli bilim ve sanat merkezleri olmuştu. Büyük Selçuklu Devleti döneminde açılan Nizamül- Mülk medreseleri de İslam medeniyetinde büyük öneme sahiptir.
Türk- İslam Devletlerinde yetişen önemli bilim adamlarından bazıları şunlardır;
Farabi- Felsefe
Kendisi Muallim-i Sani (İkinci Öğretmen) olarak da bilinir. Aristo’nun fikirlerini en iyi açıklayan kişidir. Türk toplumları arasında Pozitif bilimlerle uğraşı Farabi ile başlamıştır.
Batı’da “Alfarabyus” olarak tanınır. Eserleri; İlimlerin sınıflandırılmasını ilk defa yapan “İhsaü’l İlim (İlimlerin Tasnifi)”, devlet başkanlarının vasıflarını anlatan “El-Medinetü’l Fazıla (Erdemli Kent)”, musiki ile ilgili olan “Kitabü’l Musiki” adlı eserleri önemlidir.
İbn-i Sina –Tıp
En önemli etkinliği Tıp alanındandır. En önemli eseri olan “El Kanun Fi’t-Tıp (Tıbbın Kanunu) ileriki dönemlerde Avrupa’daki okullarda Latince’ye çevrilerek okutulmuştur Avrupa’da “Avicenna” diye tanınmıştır. Kan dolaşımı üzerine çalışmalar
yapmıştır.
Uluğ Bey- Astronomi
Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. “Heyet Cetveli ile Yıldızların Fihristi”m yapmıştır. “Zici” adlı eseri çok ünlüdür. Semerkand’da rasathane açmıştır. Ali Kuşçu’nun hocasıdır.
Biruni – Matematik
Matematik, Fizik ve Coğrafya alanında çalışmalar yapmıştır. Enlem ve boylam hesaplamalarını yapmıştır. Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini söylemiştir. “Asarü’l Bakiye” adlı eserinde Asyalı milletler hakkında bilgiler vermiş ve
astronomiden bahsetmiştir. Hint Tarihinde Hindistan hakkında bilgiler vermiştir. Fizik alanında 16 maddenin özgül ağırlığını hesaplamıştır.
Ömer Hayyam
Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır. Celali (Meliki) Takvimi hazırlamıştır. Edebiyatla da uğraşmıştır, Rubaileri ile ünlüdür.
Ali Şîr Nevai
Timur Devleti zamanında yaşamıştır. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak bilinmektedir. Türkçe’nin Farsça’dan daha zengin olduğunu göstermek için “Muhakemet’ül Lügateyn” isimli eseri yazmıştır.
Sanat
Türk – İslam Devletleri’nde sanat, İslam dinine göre şekillenmiştir. Resim ve heykelcilik yasak olduğu için onun yerine Mimari, Hat (güzel yazı), Minyatür (çizgi resim sanatı), Çinicilik, Tezhip (yazı ve kitap süsleme sanatı), Ebru (desen sanatı), Nakkaşlık (yazı ve taş
işleme sanatı), Kakmacılık (kabartma sanatı), Oymacılık (el oyması ve işlemeciliği), Mücellitlik (kitap ciltleme sanatı), Fresko (yaş alçı üzerine yapılan resim) gibi sanatlar gelişmiştir.
Mimari
Türk – İslam devletlerinde en fazla gelişme gösteren güzel sanat dalı mimari olmuştur. Bunun yanı sıra dokumacılık, kuyumculuk, bakır işlemeciliği de gelişmiştir. Kümbetler (iki katlı mezar), Kervansaraylar, hastaneler (Darüşşifalar) ve Medreselerdir.
TYT Tarih Konuları Konu Dağılımı için tıklayınız.
