Eylemler (Fiiller) Konu Anlatımı,Eylemler (Fiiller) Nedir, Eylemler (Fiiller) tyt,  Eylemler (Fiiller) ayt, Eylemler (Fiiller) ile ilgili örnek, Sizlere bu yazımızda Eylemler (Fiiller) hakkında bilgi vereceğiz.

Eylemler (Fiiller)

Bir oluş, kılış ya da durum bildiren; bunlar bir zaman biçim ve kişiye bağlı olarak karşılayan sözcüklerdir.

• Eylemlerde Anlam
• Eylemlerde Çekim
• Eylemlerde Kip
• Eylemlerde Birleşik Zaman
• Eylemlerde Olumluluk ve Olumsuzluk
• Eylemlerde Zaman (Anlam-Kip) Kayması
• Ek Eylem (Ek Fiil)
• Eylemsiler (Fiilimsiler)
• Eylemlerde Çatı

A. Eylemlerde Anlam

Türkçede eylemler anlamlarına göre ” kılış”, “oluş” ve “durum” eylemleri olmak üzere 3′ e ayrılır.

Bu şiiri ben yazdım. (kılış eylemi)
(Nesne alabilen eylem)

Bu ırmak hızlı akıyor. (durum eylemi)
(Nesne almayan eylem)

Kardeşim büyüdü. (oluş eylemi)
(Gerçekleşmesinde öznenin rolü yoktur, “kendiliğinden” anlamı verir.

B. Eylemlerde Çekim

Eylemin kip ve kişi eki almış halidir.

Örnek:
bak-ı-yor-du-m (kip eki + kip eki + kişi eki)

C. Eylemlerde Kip

Eylemlerin bir işi, durumu veya oluşu ortaya koyuş biçimlerine kip denir. Kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır.

1. Haber Kipleri

Eylemin hangi zamanda (geçiş, gelecek, geniş) gerçekleştiğini karşılayanlara haber kipleri denir.  Eyleme zaman özelliği haber kip ekleriyle kazandırılır.

1.1. Geçmiş Zaman

Eylemin yaşanılandan önce gerçekleştiğini anlatır. İki geçmiş zaman vardır.

a. Öğrenilen Geçmiş Zaman

“-miş” eylemin başkasından öğrenildiğini ya da sonradan farkına varıldığını anlatır.

Dün üç saat soru çözmüş.
Bugün işte çok yorulmuşum.

b. Görülen Geçmiş Zaman

Eyleme tanık olduğunu, eylemin gerçekleştiğinin görüldüğünü anlatır.

Akşam televizyonda güzel bir film izledik.
Bu eşyalar buraya dün geldi.

1.2. Şimdi Zaman (-yor)

Eylemin içinde yaşanılan zamanda gerçekleşiyor olduğunu anlatır. Yani eylem başlamıştır ama henüz bitmemiştir.

Ahmet, bir saattir kitap okuyor.
Fatih, hiç susmadan konuşuyor.

1.3. Gelecek Zaman (-ecek)

Eylemin içinde yaşanılan zamandan sonraki bir zamanda gerçekleşeceğini anlatır. Eylem henüz başlamıştır.

Bu sene temmuzda tatile çıkacağız.
Bir hafta sonra tekrar görüşecek.

1.4. Geniş Zaman (-r,-er)

Eylemin geçmiş zamanda başladığını, şimdi devam ettiğini, gelecekte de devam edeceğini anlatır. Bütün zamanları içene alır.

Her yaz tatile gider.
Akşamları yatmadan kitap okur.

2. Dilek Kipleri

Eylemin hangi biçimde gerçekleştiğini anlatır. Eylemler gereklilik, istek, dilek – şart ve emir biçimlerinde gerçekleşir.

2.1. Gereklilik (-meli)

Eylemin gerekliliğini anlatır.

Yarın doktora girmelisin.
Bu soruları bitirmelisin.

2.2. İstek(-e)

Eylemin istek biçiminde gerçekleştiğini anlatır.

Bende sizinle geleyim.
Bu kitapları alasın.

2.3. Dilek – Koşul (Dilek – Şart) (-se)

Eylemin dilek ya da koşul biçiminde gerçekleştiğini anlatır.

Bugün buraya gelse.(dilek)
Bu soruları çözerse başarılı olur.(şart)

2.4. Emir

Eylemin buyurma biçiminde gerçekleştiğini anlatır.

Örnek:
Tekil                      Çoğul
  —                             —
gel                           gelin
gelsin                      gelsinler

2.5. Eylemlerde Kişi

Eylemi kimin gerçekleştirdiğini karşılayan eklerle oluşturulur.

Örnek:
gel-i-yor-um     gel-i-yor-uz
gel-i-yor-sun    gel-i-yor-sunuz
gel-i-yor            gel-i-yorlar

D. Eylemlerde Birleşik Zaman

Eylemlerin üzerinde taşıdığı kip ekinin sayısına göre belirlenen bir özelliktir.

1. Basit zamanlı Eylemler

Üzerlerinde tek kip bulunan eylemlerdir.

Dün bu saatlerde konuştuk.
Bir yıl sonra mezun olacak.

2. Birleşik Zamanlı Eylemler

Üzerlerinde birden çok kip eki bulunan eylemlerdir. Dilimizde üç birleşik zaman vardır.

2.1. Hikaye Birleşik Zamanı

Herhangi bir kip ekinden sonra ek eylemin görülen geçmiş zaman eki “-di” nin getirilmesiyle oluşur.

Örnek:
oku-yor– du, oku-y-acak–tı , oku-r–du…

2.2. Rivayet Birleşik Zamanı

Herhangi bir kip ekinden sonra ek eylemin öğrenilen geçmiş zaman kip eki “-miş” getirilmesiyle oluşur.

Örnek:
oku-yor–muş, oku-y-acak–mış, oku-r–muş…

2.3. Şart (Koşul) Birleşik Biçimi

Herhangi bir k,p ekinden sonra ek eylemin dilek- şart kip eki “-se” nin getirilmesiyle oluşur.

Örnek:
oku- yor–sa, oku-y-acak–sa, oku-r-sa

Kısaca özetlenirse ;
Herhangi bir kip+ -di = Hikaye Birleşiği
Herhangi bir kip+ -miş = Rivayet Birleşiği
Herhangi bir kip+ -se = Şart Birleşiği

Her kipin birleşik zamanı yoktur. Hangi birleşik zaman olduğu sondaki yani ek eylemin kip ekine bakılarak saptanır.

E. Eylemlerde Olumluluk ve Olumsuzluk

Eylemlerin olumluluk ya da olumsuzluk bildirip bildirmedikleri olumsuzluk eki “-me” ye göre belirlenir.

1. Olumlu Eylemler

Üzerlerinde olumsuzluk eki “-me” yi bulundurmayan eylemlerdir.

Örnek:
oku-, yaz-, ara-, bul-,gez-, bak-…

2. Olumsuz Eylemler

Üzerlerinde olumsuzluk eki “-me” yi bulunduran eylemlerdir.

Örnek:
oku-ma-, yaz-ma-, ara-ma-, bul-ma-…

Geniş zamanda 1. kişiler dışında olumsuzluk eki “-mez” dir.

Örnek:
oku-maz, yaz-maz, ara-maz,bul-maz, gez-mez, bak-maz…

Olumsuzluk eki “-me”, geniş zamanda birinci kişiler dışında “-mez” biçimindedir. Bu ek yeterlik eyleminin geniş zamanında “-eme” ve  “-emez” olur.

Örnek:
oku-y-amam, bil-emem, yaz-amam, ver-emem, ara-y-amaz…

F. Eylemlerde Zaman (Anlam-Kip) Kayması

Bir kip ekinin başka bir kip ekinin zamanında kullanılmasıyla oluşur.

Annesi ona o gün okulda ne yaptığını sorar.

Bu cümledeki geniş zaman kip eki geçmiş zaman anlatmaktadır. Yani geniş zaman kip eki öz görevinin dışında kullanılmıştır.Onun için bu cümlenin yüklemini oluşturan kip ekinde zaman kayması vardır.

Önemli: Eylemlerde kip kaymasının nedeni, eylemin kullanıldığı cümlede bulunan zaman zarfıyla kullanılan kipin zamanının örtüşmemesidir.

G. Ek Eylem (Ek Fiil)

Yanlızca bir “i” ünlüsünden oluşan ve değişik görevleri olan “-i” eylemine ek eylem denir.

Ek Eylemin Görevleri

1.  Adları ya da ad soylu sözcükleri ve sözleri, eylemler gibi çekimli duruma getirerek onların yüklem olmasını sağlar.Ek Eylemin Kipleri
   a. Öğrenilen Geçmiş Zaman
   Ek eyleme “-miş” getirilmesiyle oluşur. Ad ve ad soylu sözcüklere “imiş” ya da “-miş” biçiminde getirilir.Ahmet bugün hastaymış. (hasta imiş)
   Dün gelen çocuk, öğrenciymiş. (öğrenci imiş)b. Görülen Geçmiş ZamanEk eyleme “-di” ekinin getirilmesiyle oluşur Ad ve ad soylu sözcüklere “idi” ya da”-di” biçiminde getirilir.Dünya edebiyatını derinden etkileyen bir yazardı. (yazar idi)
   Bugün hava oldukça güzeldi. (güzel idi)

   c. Koşul (şart)

   Ek eyleme “-se” ekinin getirilmesiyle oluşur. Ad ya da ad soylu sözcüklere “ise” ya da “-se” biçiminde getirilir.

   Bizi soran kişi öğretmense yandık.
   İstediğin bu ev ise hemen alalım.

   d. Geniş Zaman

   Geniş zamanda ek eylem bütün kişilerde ekleşmiştir.

   Örnek:
   sporcuyum      sporcuyuz
   sporcusun       sporcusunuz
   sporcudur       sporcular  ya da sporcudurlar

   Ek eylemin geniş zamanı şimdiki zaman da anlatılır.

   Örnek:
   Hastayım → Ya şu anda, şimdi ya da her zaman

   Ek eylemin her zaman geniş zaman 3. tekil kişi kip eki olan “-dir” geldiği sözcüklerin anlamlarını kesinleştirebilir, onlara olasılık anlamı kazandırabilir.

   Bu iplik yeşildir. (anlamı güçlendirmiş)
   Bu uçak 13.30′ da kalkacaktır. (kesinlik anlamı kazandırmış)
   Bizim köyde çiçekler açmıştır. (olasılık anlamı kazandırmış)

2. Basit zamanlı eylemleri birleşik  zamanlı eylemler durumuna getirir.
   
   Eylem olumsuzu “değil” sözcüğü ile yapılır.
   Buranın manzarası söylediğin kadar güzel.(olumlu)
   Buranın manzarası söylediğin kadar güzel değil. (olumsuz)

H. Eylemsiler (Fiilimsiler)

Fiil kök ve ya gövdelerine getirilen ama fiil olmaktan çıkıp artık isim, sıfat ve zarf  görevinde kullanılmış sözcüklerdir.

Fiilimsiler üçe ayrılır;

1. İsim – Fiil (Ad Eylem)

Fiil soylu sözcüklerin sonuna -me, -mek, -iş ekleri getirilerek yapılır. “ma y ış mak” şeklinde kodlanır.

Babamın geliş tarihi belli oldu.
Bir gülüşün ömre bedel.
Seni görmek beni mutlu etti.
Bu soruyu bilme olasılığı düşüktü.

2. Sıfat – Fiil (Ortaç)

Fiil soylu sözcüklerin sonuna -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş  ekleri getirilmek suretiyle yapılır. Sıfat-fiil ekleri genellikle sıfat tamlaması kurar. ” anası mezar dikecekmiş” şeklinde kodlanır.

İşleyen demir ışıldar.
O öpülesi eller beni bugünlere getirdi.
Dönülmez akşamın ufkundayız,vakit çok geç.
Görecek günler var daha aldırma gönül.
Bu olayı görmüş kişilerle konuştuk.
Hatırı sayılır dostlarım var bu işi halledebilecek.
Sabahları çalar saatle uyanırdım.

3. Zarf – Fiil (Ulaç, Bağ – Eylem)

Fiil kök ve gövdelerinin üzerine -ip, -ince, -ken, -dikçe, -meden, -ince, -meksizin, -cesine, -esiye, -eli, -diğinde…-er…-mez…-e…-e ekleri getirilerek oluşturulur. Zarf-fiil ekleri temel cümlenin zarf tümleci olurlar. Zaman veya durum zarfı olarak kullanılırlar.

Gözlerin gözlerime değince felaketim olurdu, ağlardım.
Seni gördükçe eski günler geliyor aklıma.
Bize geldiğinde henüz olaydan haberi yoktu.
Ödev yaparken rahatsız edilmek istemem.
Çocuklar, konuşa konuşa yanımızdan geçtiler.
İçeri girer girmez konuşmaya başladı.
O mahalleden ayrılalı tam üç yıl olmuş.
Konuşarak halletmeliyiz bütün problemleri.
Küçükken güle oynaya okula giderdik.

I. Eylemlerde Çatı

1. Öznesine Göre Eylem Çatıları

a. Etken Çatılı Eylemler

İş yapanın belli olduğu yani gerçek öznenin  olduğu eylemlerdir. “-l, -n, -ş” eklerini almaz.

Örnek:
Arabasını dün akşam sattı._yüklem
(Gizli özne O)
Çocuklar dışarıda top oynuyor._yüklem
(Özne Çocuklar)
Bulaşıkları bir güzel yıkadım._yüklem
(Gizli Özne Ben)

b. Edilgen Çatılı Eylemler

İş yapanın belli olmadığı yani gerçek öznenin olmadığı sözde öznenin olduğu eylemdir. Yüklem “-l, -n” çatı eklerinden birini alır.

Arabamız dün akşam satıldı.
Sözde Özne                            Yüklem(Satan kim?→ yok)

Bulaşıklar bir güzel yıkandı.
Sözde Özne                          Yüklem (yıkayan kim? →yok

c. Dönüşlü Çatılı Eylemler

İş yapanın ve işten etkilenenin aynı kişi olduğu eylemlerdir. Gerçek özne vardır ve yüklemi “-l,-n” çatı eklerinden birini alır.

Ahmet, bir güzel yıkandı.
Özne                               Yüklem (yıkanan kim?)
Bu olaya gerçekten çok üzüldü.
(O kişisi                             ← yüklem (üzülen kim?)

d. İşteş Çatılı Eylemler

İşin birlikte veya karşılıklı yapıldığı, öznenin gerçek özne olduğu eylemlerdir. Yüklemi “-ş, -leş” çatı eklerinden biri alır.

Kuşlar bizi görünce uçuştu.
Özne                                    Yüklem

Konuyu bir süre tartıştık.
(o gizli özne                 yüklem (tartışan kim))

2. Nesnesine Göre Eylem Çatıları

a. Geçişli Fiil

Nesne alabilen eylemlerin yüklem olduğu cümlelerdeki nesne- yüklem ilişkisidir.

Dün gün boyunca her yerde onu aradım.
                                                              Nesne

Soruların cevaplarını biliyordu.
               Nesne

b. Geçişsiz Fiil

Nesne alamayan eylemlerin yüklem olduğu cümlelerdeki nesne- yüklem ilişkisidir.

Anlattıklarına hepimiz gülmüştük.
Adam çok yorulduğu için sandalyeye oturdu.

c. Ettirgen Fiil

Geçişliyken nesne ile ilgili çatı eklerinden herhangi birini alarak geçişlilik derecesi artmış eylemlerin yüklem olduğu cümlelerdeki nesne – yüklem ilişkisidir.

Çözemediği soruları öğretmene çözdürdü.
Evin her tarafını temizlettik.

d. Oldurgan Fiil

Geçissiz eylemlerin “-r,-t” eklerinden biriyle geçişli hale getirilmesidir.

Anlattığı fıkralarla hepimizi güldürdü.
Çocuğu saatlerce ağlattı.

TYT Türkçe Konuları Konu Dağılımı için tıklayınız.