KPSS Ortaöğretim 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi Konu Anlatımı
KPSS 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Tarih Konu Anlatımı, KPSS Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Konu Anlatımı, 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi Konu Anlatımı, 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi Konu Anlatımı
19. Yüzyıl Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi
- Dağılma Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin Genel Durumu
- 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi
- Dağılma Dönemi Islahatları Genel Özellikleri
- II. Mahmut Dönemi
- Tanzimat Dönemi
- Meşrutiyet Dönemi
Dağılma Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin Genel Durumu
Osmanlı Devleti bu dönemde Avrupa devletleri arasındaki çıkar çatışmalarından yararlanmış ve denge
siyaseti izleyerek yapmış olduğu ıslahatlarla hem varlığını devam ettirmeye çalışmış hem de çağdaşlaşma uğraşlarını sürdürmüştür.
XIX. yüzyılda, Fransız İhtilali’nin ortaya çıkardığı milliyetçilik akımından olumsuz etkilenilmiş; devletin ömrünü uzatmak için askerlik, maliye, bilim, teknik kültür, eğitim, hukuk ve yönetim alanlarında ıslahatlar yapılmıştır.
19. Yüzyıl Siyasi Tarihi
Milliyetçilik İsyanları
Sırp İsyanı
Milliyetçilik fikrinin etkisi ile Osmanlı Devleti’ne karşı isyan eden ilk azınlık Sırplar olmuştur.
Milliyetçilik akımının yayılması ve Rusya’nın kışkırtmaları sonucu Sırplar Kara Yorgi önderliğinde isyan etmişlerdir.
Osmanlı Devleti isyanı bastırmış; Ancak Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Rusya ile imzalanmış olan Bükreş Antlaşması ile Sırplar birtakım imtiyazlar elde etmişlerdir.
Sırp İsyanı’nın başarısız olmasının en önemli sebebi; Meternik Sistemi nedeniyle Avrupa Devletler tarafından desteklenmemesidir.
1812 Bükreş Antlaşması ile, Sırplar bazı imtiyazlar elde etmiştir.
DİKKAT: Bükreş Antlaşması ile ilk kez bir azınlık bazı ayrıcalıklar elde etti. Bu da diğer Balkan uluslarının cesaretlenmelerine ve yeni isyanlara sebep oldu.
1829 Edirne Antlaşması ile, Sırplar özerklik kazanmıştır.
1878 Berlin Antlaşması ile, Sırplar bağımsız olmuştur.
Yunan İsyanı
Rumlar 1820’de Eflak’ta 1821 yılında ise Mora’da ayaklanma çıkarmışlar fakat sonuç alamamışlardır. Mora isyanının Mehmet Ali Paşa’nın yardımıyla bastırılması İngiltere, Fransa ve Rusya’nın tepkisine neden olmuştur. Bu üç devletin Yunanistan’ın bağımsızlığını istemeleri ve Osmanlı Devleti’nin de bu isteği reddetmesi üzerine Osmanlı ve Mısır donanmaları 1827’de Navarin’de yakılmıştır.
1828- 1829 yılında yapılan Osmanlı – Rus Savaşı sonunda imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir.
Mısır Meselesi
– Yunan isyanı sırasında Mora Valiliğinin kendisine verilmesi karşılığında Osmanlı Devleti’ne yardım eden Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın beklediğini alamaması üzerine çıkarmış olduğu isyandır.
– Yunanistan’ın bağımsız olması sonucunda Mora elden çıkmıştır. Osmanlı Devleti, Mora’nın yerine Suriye ve Girit valiliklerini isteyen Mehmet Ali Paşa’nın isyanını Avrupalı devletlerin yardımı ile bastırabilmiştir.
– Osmanlı Devleti’nin iç sorunu olarak başlayan Mısır Meselesi Avrupalı devletlerin karışması nedeniyle
uluslararası bir sorun hâline gelmiştir.
Kütahya Antlaşması
– Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak $am Valiliği, oğlu İbrahim Paşa’ya Adana Muhassıllığı ve Cidde valiliği verilmiştir.
– II. Mahmut, Mısır valisinin yeni bir isyan çıkarmasından çekindiği için ve İngiltere ile Fransa’nın iki yönlü politikalarının da etkisi ile Rusya’ya yaklaşmış ve Rusya ile Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı imzalamıştır.
Hünkar İskelesi Antlaşması
Antlaşmaya göre;
– Osmanlı Devleti saldırıya uğrarsa Rusya Osmanlı Devleti’ne yardım edecektir.
– Rusya’nın herhangi bir saldırıya uğraması durumunda ise Osmanlı Devleti Boğazları kapatacaktır.
– Antlaşma sekiz yıl geçerli olacaktır.
Rusya’ya verilen haklardan dolayı İngiltere ve Fransa durumdan rahatsız olmuş böylece Boğazlar Sorunu ortaya çıkmıştır. Bu antlaşma Osmanlının Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını kullandığı son antlaşmadır.
Balta Limanı Ticaret Antlaşması
Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanmıştır. Osmanlı Devleti İngiltere’nin desteğini almayı amaçlamıştır.
Antlaşmaya göre;
– İç ticarete Osmanlı vatandaşlarının yanı sıra İngilizlerin de katılması,
– İngilizlerin iç gümrük vergisinden muaf tutulması,
– %3 olan gümrük vergisinin ihracatta %12, ithalatta %5 olması kararları alınmıştır.
Bu antlaşma ile İngiltere’ye verilen haklar daha sonra diğer Avrupa devletlerine de verilmiş, böylece Osmanlı Devleti
Avrupa’nın açık pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür.
Londra Konferansı – 1840
Rusya’nın Boğazlar aracılığı ile Akdeniz’e inerek İngiliz sömürgelerine giden yollan kapatabileceği endişesine kapılan İngiltere Misır Meselesi’ni uluslararası alanda çözmek amacıyla Londra Konferansi’nın toplanmasını sağlamıştır.
İngiltere, Avusturya, Prusya, Osmanlı Devleti ve Rusya’nın katılımıyla toplanan konferansta,
– Mısır’ın Osmanlı toprağı sayılması, yönetiminin ise babadan oğula geçmek üzere Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya bırakılması,
– Mısır’ın Osmanlı Devleti’ne vergi ödemeye devam etmesi,
– Suriye, Adana ve Girit valiliklerinin Osmanlı Devleti’ne bırakılması kararlar alınmıştır.
Londra Konferansı ile Mısır Meselesi uluslararası alanda çözüme kavuşturulmuştur.
Boğazlar Sorunu
Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)
Hünkâr İskelesi Antlaşması’nın süresi bitmek üzereyken, Mısır Sorunu’ nun çözümünde Osmanlı Devleti’ne yardım eden Avrupalı devletler boğazların durumunu görüşmek için yeni bir konferansın toplanmasını istemişlerdir.
Konferansa katılan ülkeler İngiltere, Rusya, Fransa, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti’dir. Konferansın sonucunda Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır.
Sözleşmenin maddeleri;
– Boğazlar, Osmanlı Devleti egemenliğinde kalacak,
– Boğazlar, savaş zamanında bütün devletlere kapalı olacak.
ÖNEMİ
– Boğazlar, ilk kez uluslararası statüyü bu sözleşme ile kazanmıştır.
– Bu sözleşme ile Rusya’nın Akdeniz’e inmesi engellenmiş oldu.
– Rusya, Hünkâr İskelesi Antlaşması ile elde etmiş olduğu ayrıcalıkları kaybetmiştir. Bu da Kırım Savaşı’na neden olmuştur.
– Sözleşmeden en karlı çıkan İngiltere ve Fransa olmuştur.
Kırım Savaşı
Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yaşanan Kırım Savaşı’na Avrupalı devletler; Akdeniz ve Hindistan’daki çıkarlarını korumak amacıyla Osmanlı Devleti’nin yanında katılmışlardır. Osmanlı Devleti ilk kez bu savaş sırasında İngiltere’den borç almıştır.
Bu savaş sonucunda Rusya mağlup olmuş ve Paris Antlaşması imzalanmıştır.
1856 Paris Antlaşması
– Her iki taraf işgal ettiği yerlerden çekilecek.
– Karadeniz tarafsız olacak. (Osmanlı’yı galip devletten mağlup devlete düşüren maddedir)
– Boğazlar, Londra Konferans’ına göre devam edecek.
– Kudüs’ün bakımı Avrupalı devletlere bırakıldı. Herkes sırasıyla bakacak. İlk bakan devlet Fransa’dır.
– Eflak ve Boğdan özerk olacak.
– Osmanlı, bu antlaşmada Avrupalı devlet statündedir ve toprak bütünlüğü korunmuştur.
– Osmanlı ilk kez kapitülasyonların kaldırılması talebinde bulundu.
1877 -1878 Osmanlı – Rus Savaşı (93 Harbi)
Tersane konferansı kararlarının kabul edilmemesi,
Meşrutiyet ile isyanların azalması,
Rusların tekrar boğazlarda söz hakkı istemesi sebepler arasındadır.
Ruslar, Batı’da Eflak – Boğdan – Plevne – Yeşilköy (İstanbul) bölgelerini işgal etti. Bu işgalleri Gazi Osman Paşa karşıladı.
Rusları, Doğu’da Kars – Ardahan – Batum – Erzurum bölgelerini işgal etti. Bu işgalleri Gazi Ahmet Muhtar karşıladı.
Doğu’da ki bu savaşlarda Aziziye Tabyaları kuruldu.
Nene Hatun, bu savaşta boy göstermiştir.
Namık Kemal’in Vatan Yahut Silistre kitabı 93 Harbi dönemini konu almaktadır.
Batı’dan büyük miktarda göç aldık. (93 Muhacirleri)
1878 Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması
– Büyük bir Bulgaristan Krallığı kurulacak,
– Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacaktır.
– Kars, Ardahan, Batum (Evliye-i Selase) ve Doğubeyazıt Rusya’nın olacak,
– Bosna Hersek’e özerklik verilecek,
– Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek,
– Girit ve Ermenilerin bulunduğu yerlerde ıslahatlar yapılacak.
1878 Berlin Antlaşması
– Osmanlı – Rusya – İngiltere arasında gerçekleşti.
– Bulgar Krallığı’nın kurulmasına karar verildi. Osmanlı’ya bağlı olacak ve yöneticisini Osmanlı atayacak. (İlk atanan prens Aleka Paşa‘dır)
– Romanya – Sırbistan ve Karadağ bağımsız oldular.
– Bosna – Hersek özerk oldu.
– Ruslara tazminat verildi.
– Kars – Ardahan ve Batum, Ruslara verildi.
– Doğu Beyazıt, Osmanlı’da kaldı.
– Rumlara ve Ermenilere ıslahatlar yapıldı. (İlk kez Ermeni Sorunu uluslararası bir belgede geçti)
Dağılma Dönemi Islahatları Genel Özellikleri
XVIl. ve XVIll. yüzyıl ıslahatları devam ettirilmiş, bunun yanında ilk kez yönetim ve hukuk alanında ıslahatlar yapılmıştır.
– Islahatlar devlet politikası hâline gelmiştir.
– Halk ilk kez yönetime katılmıştır
– İlk kez padişahin yetkileri kısıtlanmıştır.
– İlk kez kanun üstünlüğü kabul edilmiştir
– Osmanlıda parlamento dönemi ilk kez başlamıştır.
II. Mahmut Dönemi
Sened-i İttifak
II. Mahmut ile devlet otoritesine uymayan âyanlar arasında yapılmış bir sözleşmedir. Sözleşmenin hazırlanmasında ve imzalanmasında kendisi de Rusçuk Âyanı olan Alemdar Mustafa Paşa etkili olmuştur.
II. Mahmut’un imzaladığı bu sözleşmeye göre
– Âyanlar padişaha bağlı kalacaklar ve devletin emirlerine uyacaklardır.
– Âyanlar bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplanmasına yardımcı olacaklardır.
– İstanbul’da bir isyan çıkarsa âyanlar, isyanın bastırılmasına yardımcı olacaklardır.
– Âyanlar, kendi yörelerinde düzenli bir yönetim kurup birbirlerinin haklarına saygı göstereceklerdir.
Askeri Alanda Yapılan Islahatlar
– Vaka-i Hayriye (Hayırlı olay) ile Yeniçeri ocağı kaldırıldı.
– Sekban-ı Cedid kuruldu, daha sonra yerine Eşkinci Ocağı açıldı.
– Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni bir ordu kuruldu. Ordunun başına Seraskerlik makamı getirildi. (Rusçuklu Hüseyin Paşa)
– Mekteb-i Fünunu Harbiye açıldı (Subay okulu)
– Tımarlı sipahi olmadığı için eyaletlere redif birlikleri kuruldu.
– Mehterhane kaldırıldı. Yerine Mızıka-yı Hümayun kuruldu. (Donizetti Paşa)
– İlk kez Anadolu ve Rumeli’de askeri amaçlı nüfus sayımı yapıldı.
– Bu sayımda erkekler ve hayvanlar sayıldı. Erkekler askeri amaçlı, hayvanlar ekonomik amaçlı sayıldı.
Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar
– Divan kaldırılarak yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kuruldu. Böylece Heyet-i Vükela oluşturuldu ve Kabine sistemine geçildi.
– Devlet memurluğu ikiye ayrıldı Hariciye ve Dahiliye
– Memurlar maaşa bağlandı.
– Memurlara pantolon, ceket, fes giyme zorunluluğu getirildi.
– Köylerde ve mahallelerde muhtarlıklar kuruldu.
– Posta Teşkilatı kuruldu.
– Yurtdışına çıkışlarda pasaport, uygulaması başlatıldı.
– İlk resmi gazete yayınlandı. (Takvim-i Vekayi)
– Müsadere usulü ne büyük ölçüde son verilmiştir. Böylece özel mülkiyet hakkı güvence altına alınmaya çalışıldı.
Müsadere: Yolsuzluk yapan devlet memurunun malına el konulmasıdır. Ancak Duraklama Dönemi’nden itibaren tüm memurların mallarına el koyma şekline dönüşmüştür.
– Tımar ve zeamet uygulamalarına son verilmiştir.
– Milli marş olarak Mahmudiye Marşı kabul edilmiştir.
– İdari işleri düzenlemek amacıyla Darüş-ş Şura-ı Babı Ali kurulmuştur.
– Ayanlık kaldırılmıştır
– Anadolu’dan İstanbul’a gelmek isteyenler için Mürur tezkeresi uygulaması başlatılmıştır.
– “Kanunsuz Suç ve Ceza olmaz.” ilkesi kabul edilmiştir.
Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar
– Avrupa’ya ilk kez öğrenci gönderildi, masraflarını devlet karşıladı (Jön Türkler)
– İstanbul’da kız ve erkekler için ilköğretim zorunlu oldu.
– Mekteb-i Maarif-i Adliye açıldı. (Memur yetiştirme – Enderun Mektebi tarzı)
– İlk buharlı gemi Buğu Gemisi İngiltere’den satın alındı.
– Yurt dışı gezilerde pasaport uygulaması başladı.
– İlk kez yurt içi geziler yapıldı. (II. Mahmut)
– Mekteb-i Tıbbiye açıldı.
Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar
– Yerli üreticiye gümrük kolaylığı sağlanmıştır
– Mülk sayımı yapılmıştır. Amacı toplanacak vergi oranlarını belirlemektir.
– Bakırköy’de çuha fabrikası kurulmuştur
– Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir
– Ticaret Nezareti kurulmuştur
– İhtisap Ağalığı kurulmuştur (İstanbul esnafları içindir.)
– İlk buharlı makine İngiltere’den alınmıştır
Tanzimat Dönemi
Sultan Abdülmecit Dönemi
Tanzimat Fermanı(Gülhane Hattı Hümayunu)
Tanzimat Fermanı, Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve Padişah Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir. Osmanlı devletini parçalanmaktan kurtarmaktır. Mısır sorunun çözümünde İngiltere ve Fransa’nın desteğini sağlamak amaçlanmıştır.
İlan Edilme Nedenleri
– Londra Konferansı kararlarında etkili olabilmek.
– Gayrimüslimlerin haklarını yükselterek devlete olan bağlılıklarını artırmak,
– Fransız İhtilali’nin etkisini azaltmak,
– Avrupa devletlerinin azınlıkları bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasını önlemek.
Önemli Maddeleri
– Müslüman-Hristiyan bütün halkın can, mal ve namus güvenlikleri korunacak.
– Vergiler herkesin gelirine göre alınacak. (Eşitlik)
– Herkes mal mülk sahibi olabilecek. (Özel Mülkiyet)
– Rüşvet ve iltimas yasaklandı.
– Mahkemeler açık olacak, kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak. (Nizamiye Mahkemeleri kuruldu)
– Askerlik vatan görevi sayılacak gayrimüslimlerde asker olacaktı.
Islahat Fermanı
– Paris Barış Konferansı kararlarında etkili olabilmek
– Tanzimat Fermanı’nın diğer ilan edilme nedenleri ile aynıdır.
Maddeleri
– Din ve Mezhep özgürlüğü getirildi.
– Karma mahkemeler açıldı. Herkesin kendi dinine göre yemin etmesi kuralı getirildi.
– Azınlıklar için bedelli askerlik yani nakdi bedel uygulaması getirildi.
– Gayri Müslimleri küçük düşürücü söz söylenmesi yasaklandı.
– İşkence ve angarya yasaklandı.
– Azınlıklara istediği okulda okuma ve devlet memuru olma hakkı tanındı.
– Azınlık okulları açılması serbest bırakıldı.
– Azınlıklara şirket ve banka kurma hakkı tanındı.
– İltizam usulü kaldırıldı.
– Cizye vergisi kaldırıldı.
– Gayri Müslimler il Genel Meclislerine üye olabilecekler (19. yüzyılda Osmanlı Devleti ).
Sultan Abdülaziz Dönemi Islahatları
– Hilal-i Ahmer Cemiyeti kuruldu.(Kızılay)
– Darüşşafaka açıldı.
– Dünyanın 3. büyük deniz filosu oluşturuldu.
– Nizamiye Mahkemeleri kuruldu.
– Ramazan Kararnamesi ise(1875) devletin faizleri bile ödeyemeyeceği ilan edildi.
– Vilayet Nizamnamesi çıkarıldı.
– İlk defa bir padişah yurt dışına çıktı. (Sultan Abdülaziz Fransaya’ya davet edildi. Padişah Almanya, Belçika, – Avusturya, Macaristan, İngiltere ve Fransa’yı ziyaret etti. Dönüşünden sonra Mısır’ı ziyaret etti.)
– Beylerbeyi ve Çırağan sarayları yapıldı.
– Maarif Nizamnamesi, Fransa örnek alınarak yayımlandı.
– Robert Koleji ve Galatasaray Sultanisi açıldı.
Meşrutiyet Dönemi
II. Abdülhamit Dönemi
I. Meşrutiyet
Genç Osmanlılar (Jön Türkler) Meşrutiyet’in ilanına yanaşmayan Abdülaziz’i tahttan indirmiş ve yerine V.Murat’ı tahta geçirmişlerdir. V. Murat’ın sağlık sorunları nedeni ile meşrutiyeti ilan edeceği garantisini veren II. Abdülhamit yönetime gelmiştir.
Sadrazamlığa getirilen Mithat Paşa, Meşrutiyet çalışmalarına başlamıştır.
Meşrutiyetin İlan Edilme Nedenleri
– Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemeye çalışmak
– Milliyetçilik akımından etkilenmeme isteği
– Tersane Konferansı sonucunda Osmanlı Devleti aleyhine karar çıkmasını engelleme isteği
Meşrutiyet’in İlanın Önemi
İlk kez rejim değişmiştir. (Mutlak monarşiden meşruti monarşiye geçilmiştir.)
İlk kez halk kısıtlı da olsa yönetime katılmıştır.
Türk tarihinde ilk kez anayasa (Kanun-u Esasi) ilan edilmiştir.
İlk kez padişahın yetkileri anayasa ile kısıtlanmıştır.
İlk kez parlamento açılmıştır.
Kanunu Esasi
– Mithat Paşa başkanlığında toplanan bir kurul tarafından hazırlanmıştır.
– Hazırlanırken Prusya ve Belçika anayasaları örnek alınmıştır.
– Türk tarihinin ilk anayasasıdır.
Bazı önemli maddeler
– Devletin dini İslam, resmi dili Türkçe, başkenti İstanbul’dur.
– Padişah dokunulmazdır.
– Genel Meclisi oluşturanlar Mebusan ve Ayan gruplarıdır.
– Ayanların görevleri ömür boyudur.
– Ayanlar 40 yaşını doldurmadıkları sürece meclis üyesi olamazlar.
– Mebuslar bütün Osmanlı Devleti halkını temsil eder.
– Mebusan Meclisi üyeleri 4 yıllığına seçilir ve seçme yaşı 25 seçilme yaşı ise 30’dur
– Erkekler, Mebusan Meclisi üyesi olabilirler.
– Yasalarda son söz her zaman padişaha aittir.
– Padişah, Meclisi feshedebilir.
– Hükümet, padişaha karşı sorumludur.
İstibdat Dönemi
II. Abdülhamid’in 30 yıl boyunca iktidarda kaldığı dönemi kapsar.
– Ermeniler ilk kez Erzurum’da isyan etmiş, isyanlara engel olabilmek için Hamidiye Alayları kurulmuştur.
– Erkan-ı Harbiye Vekaleti kurulmuştur.
– Tarih-i Osmaniye Encümeni kurulmuştur.
– Yıldız İstihbarat Teşkilatı kurulmuştur.
– Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel sanatlar mektebi) açılmıştır.
– İstanbul Arkeoloji Müzesi açılmıştır.
– Berlin-Bağdat demiryolu inşaatı başlamıştır.
– İslamcılık, devlet politikası haline gelmiştir.
– Darülaceze kurulmuştur.
– 1888’de Ziraat Bankası kurulmuştur.
– Basına sansür uygulanmıştır
– Şehir postaları kurulmuştur
– İstanbul’a telefon getirilmiştir
– Reji İdaresi (Yabancıların kurduğu tütün tekeli) kurulmuştur.
– İlk Deniz Müzesi açılmıştır.
