8. Sınıf Anlatım Bozuklukları Konu Anlatımı
Bu yazımızda sizlere 8. sınıf Anlatım Bozuklukları hakkında bilgilendireceğiz. Anlatım bozuklukları, yazılı veya sözlü anlatımda karşılaşılan hatalardır. Anlatım bozuklukları kendi içerisinde anlamsal ve yapısal bozukluklar olarak ikiye ayrılır.
Anlatım Bozuklukları
Yapıya Bağlı Bozukluklar
Özne Yüklem Uyumsuzluğu
Tekillik-çoğulluk bakımından:
Özne tekil ise, yüklem de tekil olmalıdır. Ancak bazen saygı veya alay amacı ile yüklem çoğul kullanılabilir:
Sayın Başbakanımız tören alanına teşrif ediyorlar. (doğru)
Küçük Bey hâlâ kalkmadılar mı, hanım? (doğru)
Özne “insan” ise yüklem tekil veya çoğul olabilir. Özne insan değil ise (hayvanlar, bitkiler, cansız varlıklar, soyut kavramlar vs.) yüklem çoğunlukla tekil olur.
Masanın üzerindeki kalemler yere yuvarlandı.
Belgisiz sıfatlarla çoklu bir özne kastedildiğinde, yüklem tekil kalır:
Herkes ikinci bir dil öğrenebilir.
Amatör sporcuların çoğu bitiş çizgisine vardı.
Çoklu öznedeki şahıslardan biri birinci tekil şahıs zamiri (ben) ise yüklemin kişisi birinci çoğul şahıs (biz) olur:
Ben ve ağabeyim yarın seni istasyondan alacağız.
Çoklu öznedeki şahıslardan biri ikinci tekil şahıs zamiri (sen) ise yüklemin kişisi ikinci çoğul şahıs (siz) olur:
Murat ve sen beni dışarıda bekleyin.
Edebî sanatlarla insan olmayan varlıklar kişileştirildiğinde yüklem çoğul olabilir:
Kelebekler dans ederek baharın gelişini müjdeliyorlar.
Olumluluk-Olumsuzluk Bakımından:
Bir cümlenin öznesi “herkes, hepimiz, hepsi” gibi sözcüklerden oluşuyorsa yüklem olumlu, “kimse, hiçbiri” gibi sözcüklerden oluşuyorsa yüklem olumsuz olmalıdır.
Kimse sessiz kalmamış, bu haksızlığa tepki vermişti. ( Bu cümlede “kimse” öznesinin “kalmamış” ve “tepki vermişti” yüklemleri için ortak kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olmuştur. “Kimse” sözcüğü olumsuz yüklemle (kalmamış) kullanılabilir ancak olumlu yüklemle (tepki vermişti) kullanılamaz.)
Kişi Uyumu:
Bir cümlenin öznesi birden çok kişiden oluşuyorsa yüklem, aşağıdaki kişilere göre çekimlenmelidir.
Sen ve kardeşin patates çuvallarını depoya taşısın. (Bu cümlede sen ve o (kardeşin) özne olduğu için yüklemin III. kişiyle (o) çekimlenmesi anlatım bozukluğuna sebep olmuştur. Yüklem, II. coğul ile çekimlenerek (taşıyın) anlatım bozukluğu düzeltilebilir.)
Özne Eksikliği
Özne eksikliği hatası, genellikle bileşik, bağlı ve sıralı cümlelerde görülür. Bu tür cümlelerde genellikle birden fazla yargı bulunur. Eğer yan cümleciklerin yargısı ana cümlenin öznesi ile uyumlu değilse (özne paylaşılamıyorsa), uygun bir özne eklenmelidir.
Kitabın baskısı tamamlandı ve piyasaya çıktı. (Bu cümlede yüklemler, aynı özneye (kitabın baskısı) bağlanmış ancak özne, ikinci yükleme uymadığı için anlatım bozukluğu ortaya çıkmıştır. Cümle, “piyasaya” sözcüğünden önce “kitap” öznesi getirilerek düzeltilebilir.)
Ben Ayşe ile birlikte gideceğiz. / Yanlış
Ben Ayşe ile birlikte gideceğim. / Doğru
Yüklem Eksikliği
Sıralı ve bağlı cümlelerde yüklemin ortak kullanılması bazen yapısal bozukluklara neden olur.
Dilimizin yozlaştığını, yabancı sözcüklerin kullanılmamasını istedi. (Bu cümlede “dilimizin yozlaştığını” ve “yabancı sözcüklerin kullanılmamasını” ögeleri aynı yükleme (istedi) bağlandığı için yüklem eksikliği vardır. Cümle, “yozlaştığını” sözcüğünden sonra “söyledi” yüklemi getirilerek düzeltilebilir.)
Sen kendi işine, biz kendi işimize bakalım. /Yanlış
Sen kendi işine bak, biz kendi işimize bakalım. / Doğru
Nesne Eksikliği
Cümlede nesne alması gereken yüklemin nesnesiz kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.
Ona hem çok kızıyorum hem de çok seviyorum. (yanlış)
Ona hem çok kızıyorum hem de onu çok seviyorum. (doğru)
Yer Tamlayıcısı Eksikliği
Cümlede yer tamlayıcısı alması gereken yüklemin, yer tamlayıcısı olmadan kullanılması ile ortaya çıkan anlatım bozukluğudur.
İşten sabah çıkmış, akşama kadar dönmemişti. (Bu cümlede “Nereye dönmemişti?” sorusuna “İşten” sözcüğü cevap olamayacağı için yer tamlayıcısı eksikliği vardır. Cümle, “akşama kadar” ifadesinden sonra “işe” sözcüğü getirilerek düzeltilebilir.)
Zarf Tamlayıcısı Eksikliği
Cümlede zarf tamlayıcısı alması gereken yüklemin, zarf tamlayıcısı olmadan kullanılması ile ortaya çıkan anlatım bozukluğudur.
Yaşlı komşusuna hemen her gün uğrar, ilgilenirdi. (yanlış)
Yaşlı komşusuna hemen her gün uğrar, onunla ilgilenirdi. (doğru)
Tamlama Yanlışları
Çoğunlukla ad ve sıfatların aynı tamlanana bağlanması sonucu oluşan bir anlatım bozukluğudur. Bu nedenle isimlerle sıfatların aynı tamlanana bağlandığı kullanımlara dikkat etmek gerekir.
” Özel ve kamu kuruluşları iki gün tatil edildi.” cümlesinde “kamu kuruluşları” ifadesi doğrudur. Çünkü bu, isim tamlamasıdır. Ancak “özel” sözcüğü “kuruluşları” tamlananına bağlanamaz. Çünkü “özel” sözcüğü sıfattır. Bu nedenle “özel kuruluşları” ifadesi yanlıştır. Cümledeki bozukluğu gidermek için “özel” sözcüğünden sonra “kuruluşlar” sözü getirilmelidir:
“Özel kuruluşlar ve kamu kuruluşları iki gün tatil edildi.”
“ Derste belgisiz ve işaret sıfatlarını işledik.” cümlesinde “belgisiz” sözcüğü sıfat, “işaret” sözcüğü ise isimdir. Hem sıfatın hem ismin aynı tamlanana (sıfatları) bağlanması anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Bu bozukluğu gidermek için “belgisiz” sözcüğünden sonra “sıfatlar” sözcüğünü getirmek gerekir:
“Derste belgisiz sıfatları ve işaret sıfatlarını işledik.”
Ortak Öge Yanlışlıkları
Kimi zaman birbirine bağlı ad ve sıfat tamlamalarının tamlayanları ve tamlananları bağlaçla birbirine bağlanır. Bunlar ortak gibi kullanılır. Bu gibi durumlarda tamlananlar arasında uyumsuzluk görülür.
– İsim tamlamaları bazı eklerle (iyelik ekleriyle) kurulur. Sıfat tamlamaları ise eksizdir. Bu yüzden isim ve sıfat aynı tamlanana bağlanamaz.
“Bu konu kültürel ve ekonomi açısından oldukça önemli. ” cümlesinde “ekonomi açısından ” isim tamlamasıdır. “kültürel ” sözcüğü sıfat olabilecek sözcüktür ve “kültürel açıdan” şeklinde sıfat tamlaması olur . Sıfat tamlamaları iyelik eki almadıkları için “açısından ” sözcüğü ortak tamlanan olarak kullanılmaz.
Tekillik – Çoğulluk Uyumsuzlukları
Türkçede sayı sıfatlarından ve kimi nicelik bildiren belgisiz sıfatlardan sonra gelen adlar, çoğul eki almaz, aldığında anlatım bozulur.
Bu aralar Ahmet’in birçok sorunları var.
sıfat ad
(“birçok sorunu ” biçiminde olmalı)
Burada yüzlerce kuş türleri yaşamaktadır.
sıfat ad
( “yüzlerce kuş türü” biçiminde olmalı)
Galatasaray futbol kulübü şampiyonluğu binlerce taraftarlarıyla kutladı.
sıfat ad
(“binlerce taraftarıyla” biçiminde olmalı)
Anlama Bağlı Bozukluklar
Gereksiz Sözcük Kullanılması
Cümlede eşanlamlı iki sözcüğü veya anlamı başka bir sözcükte gizli olan sözcüğü gereksiz yere kullanmaktır.
Onun kadar cömert ve eli açık birini görmemiştim. (Cömert ve eli açık kelimeleri eş anlamlı olduğu için aynı cümle içerisinde kullanılmaları anlatım bozukluğuna yol açmıştır.)
Bir çocuk dergisi vasıtasıyla tanıştığım mektup arkadaşımla uzun yıllar karşılıklı mektuplaştık. (İşteş fiilde “karşılıklı” anlamı mevcuttur.)
Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanılması
Cümledeki sözcüklerin hatalı sıralaması anlam bozukluğuna neden olabilir.
Çok çekimser biri olduğu için evden az çıkardı. (Bu cümlede çekimser yerine çekingen kelimesi kullanılmalıdır.)
Deyimin Yanlış Anlam Kullanılması
Deyim ve atasözleri kalıplaşmış sözcük gruplarıdır. Bunların sözcüklerini benzerleri ile değiştirmek veya bunları yanlış anlamda kullanmak anlatım bozukluğuna neden olur.
Sınavı geçtiğini öğrenince yüreği cız etti. (Yüreği cız etmek deyimi, üzülme, kederlenmek manasındadır.)
Eşim işyerinde üstlerinin gözüne batarak kısa zamanda terfi aldı. (“Göze batmak” olumsuz anlam taşır. Doğrusu “göze girmek” olmalıdır.)
Anlamca Çelişen Kelimelerin Bir Arada Kullanılması
Cümlede şüphesiz-muhtemelen, yaklaşık-tam gibi anlamca çelişen sözcükler bir arada kullanılmamalıdır.
Kesinlikle şimdiye kadar eve varmış olmalı.
İhtimal ile kesinlik belirten ”olmalı” ve ”kesinlikle” kelimeleri bir arada kullanıldığı için anlatım bozukluğu oluşmuştur.
Kelimenin Yanlış Yerde Kullanılması
Cümledeki sözcüklerin hatalı sıralaması anlam bozukluğuna neden olabilir.
Eski İstanbul Valisi soruları yanıtladı. / Yanlış
İstanbul’un eski valisi soruları yanıtladı. / Doğru
Anlam Belirsizliği
Noktalama Eksikliği
Cümlede bazı sözcükler anlam belirsizliğine yol açabilir. Bu anlam belirsizliğini gidermek için bu sözcüklerden sonra virgül getirilir.
“Parktan ayrılırken simitçi çocuğa seslendi.” cümlesinde “simitci” sözcüğü anlam belirsizliğine yol açmış. “simitçi” olan “çocuk” mu yoksa “simitçi ” diye başka biri mi var belli değil.
Şahıs Uyumsuzluğu
Bazı sözcükler aldıkları eklerden dolayı cümleye 2. tekil (sen) ile 3. tekil (O) anlamını verebilmektedir. Bu sözcükler şahıs zamiriyle kullanılmazsa şahıs yönünden anlam belirsizliğine yol açabilir.
“Geçen sene Ankara’ya evini biz tanışmıştır.” cümlesinde kimin evinin taşındığı kesin değildir. Tanışanın “onun evi mi yoksa senin evin mi?” olduğu belirsiz olduğundan bu cümlenin başına şahıs zamiri getirilmelidir.
Mantık ve Sıralama Hatası
Olayların, durumların yanlış sıralanmasından kaynaklanır.
“Bu çocuk değil bir cümle, bir paragraf bile okumaz.” cümlesinde “cümle” ile “paragraf” kelimeleri yanlış sıralanmıştır.Doğru cümle;
” Bu çocuk değil bir paragraf bir cümle bile okumaz.” biçiminde olmalıdır.
Seninle değil şehir içinde gezmek, dünya turuna bile çıkmam. (Y)
Seninle değil dünya turuna çıkmak, şehir içinde bile gezmem. (D)
Onu buraya gelmeden önce mi sonra mı aradın? (Y)
Onu buraya gelmeden öncemi geldikten sonra mı aradın? (D)
